تاریخچه استانداردهای کیفیت

تاریخچه استانداردهای کیفیت

مقدمه

استاندارد کیفیت را برای نخستین بار دولت انگلستان، پس از جنگ جهانی اول به صورت مدون ، ایجاد کرد. پس از آن ( پیش از جنگ جهانی دوم) وقتی که شرکتهای کوچک با یکدیگر ادغام و شرکت ها و موسسات بزرگتری را تشکیل دادند ، روش اداره موسسات تولیدی به کلی تغییر یافت . تغییر دیگری که همزمان با جنگ جهانی دوم به وجود آمد ، استفاده کردن از بازرسان در مراحل گوناگون تولید محصولات بود . در چنین وضعیتی بازرسان موظف بودند محصولات تولید شده را بازرسی کنند و چنانچه مرغوبیت لازم را نداشته باشند ، آن را عودت دهند تا پس از انجام گرفتن اصلاحات لازم بار دیگر بازرسی شود. این چرخه تولید ، بازرسی و اصلاح، سالها در کارخانه ها باقی ماند . در سالهای اخیر روشهای جدید دیگری که به تولید صحیح و دقیق محصولات می انجامد ، به کار گرفته و جایگزین روشهای پیشین شده است . توسعه مراکز صنعتی و فن آورانه که پس از جنگ جهانی دوم آغاز گردید نیز پیچیده تر شدن روش های تولیدی و سخت تر شدن تضمین کیفیت را در پی داشت .

نخستین تلاش برای استانداردکردن سیستم کیفیت که تاثیر رشد صنعت و پیچیدگی آن بیشتر بود در ایالات متحد آمریکا بوجود آمد . این فعالیت های استاندارد کردن از وزارت دفاع آمریکا آغاز شد و به ایجاد استاندارد ارتشی 9858.

در سال 1956 که ویژه مشخصات و شرایط سیستم کیفیت و استاندارد ارتشی 45208 ( mil-i-4208 ) که مخصوص سیستم بازرسی است ، منجر شد . این دو سری استانداردها هنوز در وزارت دفاع و ارتش ایالات متحد آمریکا مورد استفاده قرار دارد .

این دو رشته استانداردها پایه و اساسی شد برای استانداردهایی که توسط کشورهای عضو ناتو به وجود آمد. این استانداردها به استانداردهای IQIP به شماره های 1 ، 4 و 9 شهرت دارند. از این استانداردها ، استاندارد IQIP مربوط به مشخصات سیستم بازرسی است. از این دو ، نخستین آن به فعالیت های تولیدی و بازرسی و دومی به بازرسی های پیش از حمل مربوط است . با آنکه کشور انگلستان در سازمان ناتو عضویت دارد این کشور استانداردهای IQIP را نپذیرفت و رشته ای استاندارد مشابه استانداردهای IQIP به وجود آورد  این استانداردها به استانداردهای «دفاع» معروف شدند . تنها تفاوت این استانداردها شرایط طرح دو سیستم کیفیت است .

در سطح صنایع همچنین نیاز به وجود رشته ای استانداردهای قابل اجرا احساس می شد. نخستین تلاش در جهت برآوردن این نیاز به ایجاد استانداردهایی در کشور انگلستان انجامید با نام استاندارهایBS 4891 و BS 5179 . این استانداردها بیشتر نقش نظامنانه را داشتند تا قرارداد . تا اینکه در سال 1979 استانداردهای BS 575 شکل گرفتند که آخرین نسخه آن در سال 1987 انتشار یافت . همان گونه که پیشتر هم اشاره شد ، این استانداردها بر اساس استانداردهای IQIP تدوین شده اند . نخستین نسخه استاندارهای  BS 575 نه تنها به عنوان قرارداد میان خریداران و فروشندگان مورد استفاده قرار گرفت ، بلکه سازمانهایی وجود داشتند که شرکت های دارای شرایط کافی را گواهی می کردند ، کاری که شرکت های گواهی کننده ISO و QS 9000 امروزی انجام می دهند .

وضعیتی که در مورد کشور انگلستان مطرح شد کم و بیش در سطح بین المللی وجود داشت . در نتیجه موسسه بین المللی استاندارد به سرپرستی کشور کانادا کمیته ای تشکیل داد و به ایجاد رشته ای استاندارد بین المللی اقدام کرد . با توجه به یگانه بودن این استانداردها، از واژه ایزو (ISO) به معنای استانداردهای یگانه یا مشابه استفاده می شود. این استانداردها که با کمک و پیشنهاد چندین کشور به وجود آمد ، سرانجام درسال 1987 به ایجاد رشته ای استانداردها انجامید که امروزه با عنوان استانداردهای بین المللی ISO 9000 شناخته می شوند . گفتنی است که واژه ایزو مخفف موسسه بین المللی استاندارد نیست . نمودار ارائه شده در زیر رشد این استانداردها را نشان می دهد .

تاریخچه استاندارد QS-9000

کیفیت خودروها ، همیشه موضوع مهمی در ایالات متحده بوده است. در اوایل سال های دهه 1980 میلادی، انقلاب کیفیت به صنایع خودروسازی رسید و سابقه گسترده ای در این زمینه از طریق اجرای برنامه ها و روشهای متعدد برای بهبود کیفیت محصولات ، جلب رضایت مشتریان و برقراری روابط سازنده با تامین کنندگان مدنظر قرار گرفت. این حرکت گسترده، موجب تدوین استانداردها، خط مشی ها و روشهایی برای اجرای اهداف فوق گردید. هدف اصلی این حرکت ساختار و سیستم اجرایی بود، نه کیفیت محصول. از اینرو ، چنین استانداردها و خط مشی هایی در پی هماهنگ کردن و همسو کردن تامین کنندگان با شرکت های اصلی خوروسازی بودند . البته در این زمینه تقریبا کارهایی انجام شده بود . تا اینکه شرکت ؟ ‌‌‌‌

شرکت فورد و شرکت جنرال موتورز (معروف به سه شرکت بزرگ خودروسازی) مذاکرات مشترکی را برای یکسان سازی نیازمندی سیستم های کیفیت آغاز نمودند. نتایج این مذاکرات و مشاورت ها ، موجب تشکیل یک گروه کاری مرکب از سه شرکت فوق گردید. در سال 1995، این گروه کاری، کار تدوین و انتشار تفاسیر مجاز از نیازمندی های استاندارد qs-9000 را آغاز نمودند. در این میان گروه کاری صنایع خودروسازی مسئولیت توضیح و رفع ابهامات از کلیه مستنداتی که گروه فوق الذکر تدوین و منتشر می نمایند را عهده دار شد. از سوی دیگر گروه کاری صنایع خوردوسازی مسئولیت هماهنگی کلیه آموزش های مرتبط با qs-9000 را که در آمریکای شمالی ارایه می شود عهده دار است. البته باید به این موضوع توجه داشت که گروه کاری متشکل از سه شرکت بزرگ خودروسازی، نقش مهمی در این زمینه داشته است .

هدف از تدوین استاندارد qs-9000، ایجاد و تدوین نیازمندی های خاص صنایع خودروسازی در زمینه سیستم کیفیت است، که می تواند کلیه مفاهیم اصلی مرتبط با کیفیت را در فعالیت های تامین کنندگان صنایع خودروسازی فراهم آورد. با اینحال ، اشکالات و تفاسیر مختلف و برداشت های گوناگون از نیازمندی های qs-9000، موجب شد که گروه بین المللی صنایع خودروسازی شکل گرفته و بطور رسمی مسایل مربوط به تامین کنندگان صنایع خودرو، شرکت های صادرکننده گواهینامه و سایر مراجع ذینفع را مورد بررسی و تفسیر قرار داده و به سوالات و موضوعات مورد علاقه آنها پاسخ می دهد .

گروه بین المللی صنایع خودروسازی ، بطور دوره ای و مرتب سوالات و موضوعات مطروحه در زمینه استانداردهای qs-9000 را تشریح و جزوات مربوط به آنها را تدوین و منتشر می نماید.

نتیجه تهیه و تدوین استاندارد qs-9000، تدوین یک سیستم کیفیت خاص صنایع خودروسازی است که برمبنای استاندارد ISO 9001 تدوین و طراحی شده است. این استاندارد بعنوان یک سند اجرایی ، قابلیت تامین نیازمندی استانداردهای بین المللی را دارد. این استاندارد با تامین نیازمندی سه شرکت بزرگ خودروسازی ، شاید فراتر از نیازمندی استانداردهای iso 9000 یعنی جایی که کیفیت محصول مدنظر است عمل کرده است .

در آگوست 1994، نیازمندی های نهایی شده استاندارد qs-9000 نه تنها برای شرکت های خودروسازی، بلکه برای تامین کنندگان آنها نیز منتشر گردید .

بخشهای سه گانه QS-9000 

استاندارد QS-9000 به عنوان یک سیستم (‌یعنی سیستم کیفیت) از سه بخش (جزء) زیر تشکیل یافته است .

الف) نیازمندی های تدوین شده بر مبنای ISO 9000

ب)‌ نیازمندی های خاص بخش خودروسازی

ج) نیازمندی های خاص هر مشتری

ذیلا هر یک از سه بخش فوق تشریح می گردد :‌

بخش اول : نیازمندی های تدوین شده بر مبنای ISO 9000

این بخش ، بر اساس نیازمندیها و شرایط خاص صنایع خودروسازی و بر مبنای نیازمندیهای بیستگانه استاندارد ISO 9001 تدوین شده است. به طوری که عناصر بیست گانه استاندارد ISO 9001 از دیدگاه صنایع خودروسازی بررسی و مجددا بازنویسی شده است. این کار بعضا موجب تغییر ، اصلاح ، تعدیل و یا افزایش نیازمندی های عناصر بیست گانه در استاندارد ISO 9001 شده است. این همه، افزایش 14 زیر بخش و اضافه شدن 59 نیازمندی اصلی به متن اصلی استاندارد ISO 9001 را در پی داشته که بیشتر آنها نیز با کلمه باید (shall) و با هدف افزایش کیفیت محصول، قابلیت استمرار فرآیند، کنترل هزینه ها، بهبود مستمر و استفاده بهینه از منابع و حصول اطمینان از توان کمی و کیفی سازندگان / تامین کنندگان صنایع خودروسازی معرفی شده اند .

در این میان ، برای برخی از مفاهیم، اصطلاحات، روش ها و سیستم های معرفی شده در این بخش (که بخش اصلی استاندارد QS-9000 را تشکیل می دهد ) جزوات تکمیلی تهیه شده که لازم است هنگام مطالعه و تحقیق پیرامون این استاندارد به آنها نیز مراجعه شود . در نتیجه ، کار با ارزشی که در QS-9000 انجام شده، تدوین راهنماهایی (‌ Hanual ) برای هر یک از نگرش های معرفی شده در بخش اول است. این راهنماها، به اضافه متن نیازمندیهای QS-9000، بالغ بر 56 جلد هستند که هنگام طراحی سیستم، حتما باید به آنها مراجعه شود.

بخش دوم : نیازمندیهای بخش خودروسازی

این بخش از نیازمندیها ، فراتر از نیازمندیهای iso 9000، نیازمندی های اضافی تر سیستم های تضمین کیفیت خاص صنایع خودروسازی را شامل می گردد. در حقیقت، نیازمندیهای این بخش، مجموعه ای از نیازمندیهای عمومی صنایع خودروسازی است که تحت سه عنوان کلی زیر سازماندهی شده است:

– فرآیند قطعات تولیدی:

در این قسمت، فرآیندهایی که طی آنها محصولات آماده تحویل به صنایع خودروسازی، مورد تایید قرار می گیرند، مدنظر هستند برای این نوع تاییدیه ها، در متن استاندارد، نظام نامه ای به همیین نام تهیه شده است که عرشه کنندگان بایست تمامی نیازمندیهای مندرج در این نظام نامه را رعایت کرده و تایید قطعات تولیدی را بر مبنای شماره قطعه، سطح تغییرات مهندسی، محل ساخت، پیمانکاران فرعی تامین کننده اولیه و شرایط و مشخصات فرآیند تولید انجام بدهند .

– بهبود مستمر:

این قسمت، انتظارات و تکنیک های بهبود مستمر برنامه های مرتبط با کیفیت و بهره وری عرضه کنندگان را شامل می گردد. از اینرو، این نگرش باید در کلیه بخش های سازمانی عرضه کننده مورد استفاده قرار گیرد. به طوری که استمرار و تداوم در بهبود، بایستی بطور پیوسته تکرار و انجام شود .

– توانمندی های ساخت

این قسمت، حداقل انتظارات از امکانات تولید، فرآیندها و تجهیزات را شامل می گردد،‌ که این خود، نحوه طرح ریزی کارخانه  جابجایی ها و حرکت ها، تعیین کارایی عملیات و فرآیندهای موجود، اتوماسیون متناسب، عوامل ارگونی و انسانی، بالانس خطوط تولید، کنترل موجودی انبار و انبارک ها و ارزش افزوده را شامل می گردد.

بخش سوم : نیازمندی های خاص هر مشتری

این بخش ، مجموعه ای از نیازمندیهای خاص مرتبط با هر یک از سازندگان خودرو است که توسط شرکت های فورد، جنرال موتورز و سازندگان خودروهای سنگین باری تدوین و اعلام شده است. شرکت های ایرانی، برای این بخش، باید با مشتریان خود (مثل ایران خودرو و سایپا) تماس گرفته و از نیازمندیهای خاص هر یک از آنها اطلاع حاصل نمایند .

اعم مستندات مربوط به استاندارد QS-9000 :

یکی از موارد مهم در تدوین استاندارد QS-9000 ، تدوین مجموعه ای از نظام نامه ها و راهنماهای فنی و کامل بوده که همراه با نظام نامه اصلی (یعنی نیازمندیهای سیستم کیفیت QS-9000 ) مجموعه ای ؟ جلدی از نظام نامه های این استاندارد ( به اضافه راهنمای ممیزی ) را تشکیل می دهد . به بیان دیگر ،‌ این استاندارد مجموعه ای است که 7 جلد دارد و شرکتها در طراحی و اجرای سیستم های خود براساس این استاندارد ، می بایست به راهنماهای ارائه شده در این 7 جلد مراجعه کنند . این هفت جلد راهنما عبارتست از :

مجموعه نظام نامه های استاندارد QS-9000

1. (Quality System Requirements (QSR یا نیازمندیهای سیستم کیفیت
2. (Advanced Product Quality Planning And Control Plan (APQP طرح کنترل و طرح ریزی پیشرفته کیفیت محصول
3. (Failure Mode And Effects Analysis (FMEA تجزیه و تحلیل نوع و تاثیرات خطا
4. (Production Part Approval Process (PPAP فرآیند تایید قطعات تولیدی
5. (Measurement Process Analysis (MPA تجزیه و تحلیل فرآیند اندازه گیری
6. (Statistical Process Control (SPC فرآیند کنترل آماری
7. (Quality Sysrem Assessment (QSA ارزیابی سیستم کیفیت

ISO 9001 همان استاندارد سازمان بین المللی استاندارد است که متناسب با نیاز صنایع خودروسازی دچار تغییر شده است .

• نیازمندی های بخش خودروسازی، بخش دوم استاندارد QS-9000 را تشکیل می دهد.
• نیازمندی های خاص هر مشتری، بخش سوم استاندارد QS-9000 را تشکیل می دهد.
• نیازمندی های سازمانی، نیازها، انتظارات و اهداف مورد نظر از سیستم کیفیت شرکت است که مستندات آن تشریح شده است.

دامنه شمول استاندارد QS-9000

در وهله اول ، عرضه کنندگان / تامین کنندگان سطح اول صنایع خودروسازی می بایست اقدام به اجرای استاندارد QS-9000 بنمایند. در این رابطه ، تامین کنندگان سطح اول شرکت های کراسیلر و جنرال موتورز می بایست تا سال 1997 اقدام به اجرای این استاندارد می کردند. در این میان شرکت فورد تاریخ معینی را برای دریافت گواهینامه QS-9000 مشخص نکرده است .

استاندارد Qs-9000 ، با استفاده از الزامات ISO 9000 و نیز با پوشش الزامات خاص صنایق خودروسازی، تا حد بسیار زیادی به عملکرد محصول و نیز تکنیک هایی که رضایت مشتری را تامین می کنند توجه کرده است. از سوی دیگر این استاندارد تاکید زیادی بر بهبود مستمر و ارتباط آن با بهره وری دارد .

مزایا و منافع حاصل از اجرای استاندارد QS-9000 :

شاید بتوان مزایای زیر را به استاندارد QS-9000 نسبت داد :

مزایای عمومی :

• برقراری ارتباط مفید و مستمر کاری بین مشتری و تامین کنندگان
• تعیین و مشخص نمودن قابلیت استمرار فرآیند تولید تامین کنندگان / عرضه کنندگان
• برقراری و تکمیل چرخه تامین کننده، مشتری، استفاده کننده
• ارتفاع سطح توان کمی و کیفی تامین کنندگان / سازندگان
• افزایش میزان انعطاف پذیری تامین کنندگان
• ایجاد و توسعه شبکه ای از تامین کنندگان خاص و واجد شرایط
• کاهش هزینه بازرسی / ممیزی ها
• ارایه کمکهای فنی و تخصصی به تامین کنندگان
• رفع نواقص مربوط به استانداردهای ISO 9000 در بخش صنایع خودروسازی
• تامین نیازمندیهای مشترک مشتری
• رسمیت بخشیدن به سیستم های تضمین کیفیت شرکتها

مزایای اختصاصی :

• QS-9000 برای صنایع خودروسازی، به محض دریافت گواهینامه ISO-9001 یا ISO-9002 است.
• با تامین نیازمندی های QS-9000، عرضه کننده / تامین کننده می تواند سیستمی مشابه با سیستم تضمین کیفیت خود را در سایر شرکتها ترویج دهد.
• طراحی سیستم تضمین کیفیت در سطح شرکت، پایه و اساسی برای تامین سایر نیازمندیها مانند ارتباطات و نیازمندیهای ایمنی و بهداشتی فراهم می کند.
• QS-2000 و ISO 9000 هر دو ، استانداردهایی هستند که به عنوان نقطه شروع برای اجرای سایر سیستمهای مدیریت و تضمین کیفیت مثل مدیریت کیفیت جامع مورد استفاده قرار می گیرند.

مروری گذرا بر تاریخچه استاندارد QS-9000 و بازنگری های اعمال شده بر روی آنها با انتشار استانداردهای ISO 9000 در سطح جهان، صنایع خودروسازی ایالات متحده آمریکا، اقدام به طراحی سیستم کیفیت خاص خود بر مبنای ساختار استاندردهای ISO 9000 نمودند. این سیستم که هم توان تامین نیازمندیهای استانداردهای بین المللی ISO 9000 را دارد و هم می تواند نیازمندی های خاص محصولات شرکتها را برآورده ساخته و هماهنگی بین این دو را بوجود آورد ، تحت عنوان استاندارد QS-9000 شهرت یافته است .

QS-9000 اساسا برای استاندارد نمودن ساختار سیستم های کیفیت و روشهای ممیزی در صنایع خودروسازی توسعه یافته است. این استاندارد در اول سپتامبر 1994 رسمیت یافته و اساسی آن بهبود مستمر است. QS-9000 برای اولین بار در فوریه 1995 مورد بازنگری قرار گرفت. QS-9000 موجب افزایش کیفیت شده و نیازمندیهای زاید را حذف کرده است که خود، از این طریق به کاهش هزینه ها کمک کرده است. در این استاندارد به فعالیت های پیشگیرانه برای کاهش اشکالات و نواقص در فرآیند عرضه توجه کافی مبذول شده است.

در اینجا باید تاکید کرد که کیفیت خودروهای تولیدی، همیشه در ایالات متحده از اهمیت زیادی برخوردار بوده است. با اینحال درجه و میزان تعهد سازندگان خودرو به کیفیت موضوعی است که همیشه مورد بحث بوده است . در اوایل سال های دهه 1980، انقلاب کیفیت در صنایع خودروسازی آغاز و سابقه ای در این زمینه با هدف بهتر شدن، از طریق تدوین و اجرای برنامه ها و روشهای مناسب برای بهبود محصولات، رضایت مشتریان و همکاری با تامین کنندگان / سازندگان آغاز شد .

هدف از تدوین استاندارد Qs-9000، تدوین آن دسته از نیازمندیها برای صنایع خودروسازی است که کلیه مفاهیم بنیادین کیفیت ، متکی بر تامین کنندگان / سازندگان را شامل گردد. با این حال، وجود اجبار از سوی تامین کنندگان / سازندگان، شرکت های صادرکننده گواهینامه و میزان Qs-9000 در اجرای این استاندارد، ‌موضوع تفسیر نیازمندی های QS-9000 و چگونگی کاربرد ISO 9000 و Qs-9000 را به موضوعی جدی تبدیل کرده است. در نتیجه گروه بین المللی صنایع خودروسازی، جزواتی را بصورت رسمی در زمینه تشریح، تفسیر، و پاسخگویی به سوالات، ابهامات و مطالب موردنظر تامین کنندگان / سازندگان ،‌شرکت های ممیزی کیفیت و سایر مراجع ذینفع منتشر نموده است .

این تفاسیر ، مورد تایید و پذیرش گروه کاری فوق الذکر ، مراجع اعتباردهی گواهینامه های ISO-9000 شرکت های صادرکننده گواهینامه QS-9000 و نمایندگان اصناف و اتحادیه های تامین کنندگان / سازندگان قطعات خودرو است .

گروه بین المللی صنایع خودروسازی، بطور دوره ای این تفاسیر را منتشر و توزیع می کند که می توان آن را از انجمن کنترل کیفیت آمریکا (ASQC) خریداری کرد .

با تدوین استاندارد QS-9000 ، در حال حاضر سیستم کیفیت خاص صنایع خودروسازی براساس ساختار استانداردهای ISO 9000 تدوین و عرضه شده است. این استاندارد کاربردی است و در ضمن می تواند نیازمندیهای استانداردهای بین المللی را نیز تامین نماید. QS-9000، نیازمندی های خاص شرکت های خودروسازی را تامین کرده و شاید از همه مهمتر وقتی موضوع کیفیت محصول مطرح باشد،‌ از نیازمندیهای ISO 9000 نیز فراتر می رود .

در آگوست 1994، نیازمندی های QS-9000 نه تنها برای صنایع خودروسازی، بلکه برای سازندگان / تامین کنندگان انها منتشر و توزیع شد. نتیجه این اقدام تا حدودی بود. به طوری که از یک سو، برخی Qs-9000 را فقط برنامه ای برای یکسان سازی سیستم های کیفیت یافتند و عده ای دیگر از تامین کنندگان / سازندگان اظهار می کردند که بین نیازمندی های این استاندارد تضاد و اختلاف وجود دارد. برای برطرف کردن اشکال اول، و روشن شدن هدف تدوین این استاندارد، گروه کاری مسئول تدوین این استاندارد، با بازنگری آن در فوریه 1995، تلاش کرد تا اثربخشی این استاندارد را بهبود بخشد .

در این رابطه نسخه 1994، تا ژانویه 1996 که مهلت تعیین شده برای ابطال آن بود ،‌مورد استفاده قرار گرفت و از آن به بعد نسخه اصلاح شده طی سال 1995 جایگزین گردیده است.

اشکال دوم نیز از طریق سعی در واضح تر شده نیازمندیهای Qs-9000 برطرف گردید .

نسخه دوم (یعنی 1995)

qs-9000 حدود 50 تغییر را بصورت زیر شامل می گردد :

• چهار تغییر در به روزسازی متن استاندارد
• چهار تغییر در اعمال اصلاحات لازم بر روی متن استاندارد
• یازده تغییر در افزایش نیازمندی های استاندارد
• چهار تغییر در تشریح بیشتر نیازمندی ها
• سه تغییر در حذف نیازمندی ها
• یک تغییر در اصلاح نیازمندی ها
• سیزده تغییر در بازنگری و تغییر نیازمندی ها

هدف اصلی بازنگری سال 1995 این استاندارد‌، تشریح هر چه بیشتر نیازمندیهای استاندارد و اعمال سریع تغییرات بر روی آن بود. با این حال، آن دسته از تامین کنندگانی که براساس نسخه 1994 این استاندارد ممیزی شده و گواهینامه دریافت کرده بودند تا ژانویه 1996 فرصت داشتند که خود را با نیازمندی های نسخه جدید تطبیق بدهند.

 

 

حتما بخوانید:

⇐ استانداردها و سیستم های مدیریت کیفیت