بهداشت دام

بهداشت دام

 

مقدمه:

توجه به بهداشت گله، يكي از جنبه هاي بسيار مهم مديريتي در پرورش دام مي باشد. برنامه هاي بهداشتي كه برپيشگيري از بروز بيماريها پايه گذاري شده اند، نقش اساسي درافزايش بازدهي حيوان خواهند داشت. درمان، براي جلوگيري از مرگ حيوان انجام مي شود اما برخي از بيماريها درمان شدني نيستند و موجب مرگ حيواني با ارزش خواهند شد. از اين رو طراحي برنامه هاي بهداشتي ،بايد راهبردي تهاجمي (پيشگيري از بيماري ) باشد نه تدافعي (درمان بيماري) .

هدف اساسي هر برنامه بهداشتي آن است كه با پيشگيري از بروز بيماريها سود دهي را افزايش دهد. برنامه هاي بهداشتي كه از نظر اقتصادي پرهزينه تر از بيماري باشند، سفارش نمي شوند. برنامه هاي بهداشتي از واكسيناسيون ساده تا استفاده از كامپيوتر براي زير نظر داشتن دامها متفاوت است. موفقيت هر برنامه بهداشتي به همكاري بي دريغ و علاقه مندي تمام افرادي وابسته است كه به شيوه اي بادام در ارتباط هستند. دامدار خوب با فراهم كردن شرايط مناسب، از آسيب پذيري حيوانات و بروز بيماريها جلوگيري كرده و با مشاهده حالت هاي نابهنجار در حيوانات مشكل را برطرف مي سازد.

برخي از رفتارهاي نابهنجار و نشانه هاي بيروني كه توجه به آنها اهميت دارد، عبارتند از: بي اشتهايي، كند رشدي، لرزش، سرفه كردن، موهاي خشن و ناشفاف، آبريزش از بيني، تورم يا زخم شدن هر جاي بدن، اسهال، واكنش هاي نابهنجاري مانند كناره گيري از ديگر دامها و مانند آن .

كليه اقدامات بهداشتي كه جهت كنترل، پيشگيري وريشه كني بيماريها بخصوص بيماريهاي واگيردار بايد اعمال شود

1. قرنطينه
2. سالم و بهداشتي بودن آب، غذا، هوا و خاك
3. بهداشت كل مجموعه دامداري
4. بهداشت جايگاه
5. بهداشت انفرادي دام
6. بهداشت دوشش و مبارزه با ورم پستان
7. بهداشت زايمان
8. بهداشت گوساله داني
9. بهداشت علوفه و انبارهاي خوراک دام
10. بهداشت درمانگاه و بيمارستان دامپزشكي
11. معدوم سازي لاشه ها.

بهداشت جايگاه دام :

محل نگهداري، مراقبت و پرورش دام را جايگاه دام مي نامند. به طور كلي سه نوع جايگاه باز، نيمه باز و بسته وجود دارد. جايگاههاي باز مخصوص مناطق گرمسير مي باشد. جايگاه نيمه باز سه طرف آن محصور بوده و يك طرف آن باز بوده و دام در قسمت بيروني مي تواند گردش كند. كه به اين قسمت بهار بند گفته مي شود.

در جايگاه بسته هر چهار طرف توسط ديوار محصور بوده و نور و هوا به ترتيب از طريق پنجره و هواكش ها تامين مي شوند. ازجمله اصولي كه در ساخت جايگاه بايد در نظر گرفت جهت و سمت دامداري مي باشد. ساختمان دامداري بايد پشت به بادهاي محلي باشد و از زمينهاي اطراف 10 تا 20 سانتي متر بلند تر باشد .در اماكن سنتي بهتر است كه ديوارها تا 1.5 –2 متر سيمان كاري شوند و كف جايگاه نيز بتوني باشد و شيار يا كانال هايي كم عمق با شيب كم براي عبور ادرار و ترشحات ايجاد شود زيرا وقتي فضولات در كف بماند محل مناسبي براي رشد ميكروبها و گاز هاي مضر مي باشد كه باعث آسيب به چشم و دستگاه تناسلي حيوان گشته و سلامتي حيوان را تهديد مي كند.

از طرفي دامدار در تماس دائم با دامها است و موجبات آلودگي و ابتلاء دامدار به امراض مشترك بين انسان و دام از قبيل تب مالت، سل و غيره مي شود. ارتفاع پنجره ها از كف اصطبل بايد بين 1.5-1.2 متر باشد و تعداد پنجره ها بسته به آب و هوا و مساحت متغير مي باشد .بهتر است پنجره ها به شكل مربع و رو بروي همديگر باشند تا جريان هوا به آساني صورت گيرد. همچنين مطلوب مي باشد كه از بالا به پايين باز و بسته شوند تا هواي بيرون مستقيما به بدن دام اثر نكند. كف جايگاه بايد به طور مرتب خشك نگه داشته شود. بخصوص در فصل زمستان كه بارندگي و رطوبت زياد است ،كودها بايد روزانه جمع آوري شوند. در گاوداري هاي بزرگ اين عمل توسط تراكتور انجام مي شود.

پس از جمع آوري كود به نحوي بايد عوامل بيماري زا را ازبين برد كه براي اين كار از مواد ضد عفوني مثل آهك خشك استفاده مي شود. يا اينكه مي توان آهك را در آب حل كرد و با استفاده از پمپ عمل ضدعفوني را انجام داد. براي تهيه آب آهك 50 تا 60 كيلوگرم آهك را در يك بشكه 200 ليتري آب حل مي كنند و ديوارها و كف را با استفاده از سمپاش ضدعفوني مي كنند. در جلوي درب دامداري بايد يك حوضچه ضدعفوني كه عرض آن حدود 3 متر باشد ايجاد كردتا وسائل نقليه اي كه وارد مي شوند از اين حوضچه عبور كنند ،همچنين يك حوضچه ضدعفوني براي ورود افراد در جلوي درب دامداري بايد ايجاد كرد. عمل شعله افكني كليه قسمت هاي اصطبل دام به صورت هفتگي صورت مي گيرد كه در دامداري هاي صنعتي توسط شعله افكنهاي بزرگ كه توسط تراكتور حمل مي شوند اين عمل انجام مي شود.

معمولا قسمتهايي مثل آخور و آبشخور در قسمت بهاربند بوده و در قسمت بالاي آخورها و آبشخورها سايه باني براي جلوگيري از بارش باران بر روي بدن و غذاي دام و همينطور براي جلوگيري از تابش مستقيم آفتاب بر روي بدن دام ايجاد مي كنند. آخورها بايد هر روز صبح تميز و ازغذاي مانده روز قبل پاك شوند، آب آبشخورها نيز بايد حداقل هفته اي يكبار خالي و توسط برس تميز گردد. جهت سرازير نشدن آب آبشخورها و جلوگيري از خيس شدن بستر از شناور كولر آبي استفاده مي كنند.

بهداشت زايمان :

قسمت زايشگاه بايد تميز، بهداشتي، آرام ، راحت و داراي تهويه مناسب باشد. قسمت كف بايد بتوني باشد . در زمان زايش براي فراهم نمودن بستر مناسب بايد از كلش كاه استفاده نماييم .در فصل زمستان از كوران و جريان شديد هوا به داخل زايشگاه بايد جلوگيري شود . در اين قسمت بايد آب آشاميدني كافي و تازه در دسترس دام باشد. همچنين وسايل و لوازم مامايي مثل ساولن، طناب، دستكش و داروهاي ضروري بايد وجود داشته باشد. نصب توري هاي فلزي بر روي پنجره ها و تهويه ها جهت جلوگيري از ورود حشرات مزاحم ضروري است . در جلوي درب زايشگاه حوضچه ضدعفوني بايد احداث شود. وقتي مي خواهيم گاو را براي زايمان به اين محل بياوريم بايد پشت دام را از دم تا پايين پستان بشوييم ،اگر اين كار را با آب و ماده ضد عفوني انجام دهيم بهتر است. سعي كنيد پشت دام از پهن كاملا پاك شود. ماده ضدعفوني ساولن براي شستن دام خيلي مناسب است. سم هاي گاو را قبل از آوردن به محل زايمان بهتر است تميز كنيد. وقتي علايم زايمان وزور زدنهاي گاو شروع شد گاو را به محل زايمان بياوريد.

وقتي دام را به اين محل آورديد بگذاريد در آرامش كامل باشد تا زورهاي زايمان شديد شود. اجازه دهيد تا حد امكان گاو خودش زايمان كند. اگر دام نمي تواند به راحتي بزايد و لازم بود به آن كمك شود بايد از طناب براي كشيدن گوساله استفاده شود. اين طناب بايد حتما در آب و ماده ضدعفوني كننده مثل ساولن نگهداري شود. وقتي گوساله متولد شد بايد آن را روي پوشال تميز و خشك قرار داد و خيلي سريع نفس كشيدن آن را مورد توجه قرار داد. چون در دهان و بيني گوساله مقداري از مايعات كيسه آب قرار دارد. بايد با فشار دست اين مايعات را خارج كرد. براي اين كار دست را از زير گلو با كمي فشار به طرف نوك پوزه مي كشيم. همينطور دست را با كمي فشار روي پوزه مي كشيم تا مايعات داخل بيني هم خارج شوند.

بسياري از گوساله ها پس از تولد شروع به تنفس مي كنند اما بعضي از آنها ممكن است نتوانند شروع به تنفس كنند براي كمك به آنها مي توان كارهاي مختلفي انجام داد. مثل ريختن آب سرد بر روي سر و يا اينكه يك كاه را وارد بيني گوساله كرده و آن را قلقلك مي دهيم، كار ديگري كه مي توانيم انجام دهيم اين است كه دو طرف بدن را در قسمت دنده ها چند بار فشار مي دهيم. همه اين كارها باعث مي شوند تا گوساله شروع به نفس كشيدن كند.

وقتي خيالمان از تنفس گوساله راحت شد بايد بند ناف را ضدعفوني كنيم. بند ناف بهترين راه ورود ميكروب هايي است كه باعث اسهال، ورم ناف، سينه پهلو، تورم زانوها و بيماريهاي ديگر گوساله مي شود. اگر بند ناف را ضدعفوني نكنيم خطر بيمار شدن حيوان خيلي خيلي بيشتر مي شود. براي ضدعفوني بند ناف با دستاني كاملا تميز و شسته شده خون و مايعات موجود در بند ناف را خارج مي كنيم ،بعد ظرف كوچكي كه در آن ماده ضدعفوني كننده ريخته ايم را زير شكم گوساله برده و ناف را براي يك تا دو دقيقه در ظرف قرار مي دهيم. مي توانيم با يك ريسمان كه آن را با مايع ضدعفوني آغشته كرده ايم بند ناف را درست در زير شكم ببنديم.

براي ضدعفوني كردن بند ناف بهترين ماده اي كه تا به حال به كار رفته تنتور يد است. بهتر است روز دوم و سوم بعد از تولد هر روز يك باربند ناف را در ظرف داراي ماده ضدعفوني فرو بريم. كار بعدي خشك كردن گوساله است كه خود گاو با زبانش اين كار را انجام مي دهد.

البته تليسه ها ممكن است اين كار را نكنند كه بايد گوساله را كاملا جلوي او قرار داد و مقداري سبوس يا جو روي بدن نوزاد ريخت تا تليسه را وادار به خشك كردن گوساله نماييم. البته خود شماهم مي توانيد با مقداري پوشال اين كار را انجام دهيد.

بايد مراقب باشيد گوساله در هنگام زايش در برابر هواي سرد و مرطوب و كوران هوا قرار نگيرد. در اين موارد بهتراست محل زايمان را در محيط بسته اي مثل طويله قرار داد، و گوساله را زير مقدار زيادي پوشال خشك قرار داد تا گرم شود. يا طويله را با بخاري گرم كرد. درجه حرارت خوب براي محل زايمان حدود 15 درجه است. كار بسيار مهم ديگركه بايد براي نوزاد انجام داد خوراندن آغوز است. آيا مي دانيد آغوز تا چه اندازه براي گوساله اهميت دارد؟ متاسفانه بعضي از دامداران روستايي قدر اين ماده حياتي را نمي دانند.

آغوز مقدار زيادي مواد غذايي دارد كه به گوساله قدرت مي دهد. هنگامي كه گوساله به دنيا مي آيد بسيار ناتوان بوده و در برابر سرما خيلي حساس است، اما با خوردن اين ماده نيرو مي گيرد و در برابر سرما مقاوم مي شود. از همه مهم تر اينكه آغوز داراي موادي است كه مي تواند گوساله را در برابر انواع بيماريها حفظ كند.

با اينكه آغوز اين همه براي گوساله اهميت دارد اما فقط تا 24 ساعت مي تواند به خوبي از آن استفاده كند و هر چه كه از زمان تولد بگذرد ميزان استفاده از آغوزكمتر مي شود. بخصوص از 12 ساعت بعد از تولد اين مقدار خيلي كمتر مي شود، بنابراين بايد هرچه زودتر پس از تولد به گوساله آغوز داد. بسته به اندازه و وزن نوزاد حدود 1 تا 2 كيلو آغوز مي دهيم . اين كار بسيار مهم است .با همين كار ساده گوساله از بسياري از بيماريها نجات پيدا خواهد كرد.

بايد پستان گاو را كاملا تميز كرد و شست تا گوساله از آن آغوز بخورد، البته مي توان آغوز را دوشيد و با بطري و پستانك مخصوص آن را به گوساله خورانيد. در پايان بايد گوساله را به قسمت گوساله داني منتقل كرد. بستر پوشال، جفت و مواد آلوده به خون و ترشحات را دور ريخت و قسمت زايشگاه را شستشو، ضدعفوني و شعله افكني كرد.

بهداشت گوساله و گوساله دانی :

امروزه توصيه مي شود كه گوساله را در 3 تا 4 هفته اول زندگي در محلي به طور انفرادي و جدا از بقيه گاوها و گوساله هاي ديگر نگهداري كنند. به همين منظور قفسه اي فلزي مخصوصي ساخته شده كه در دامداريهاي بزرگ به فراواني از آنها استفاده مي شود. در شرايط روستايي نيز هر كس مي تواند براي گوساله هاي خودش جاي مخصوصي فراهم آورد. براي اين كار مي توان قفسه ايي از فلز، چوب يا نواد ديگر ساخت، اگر اين قفسها طوري ساخته شوند كه كف آنها حدود 15 تا 20 سانتي متر بالاتر از زمين باشد خيلي بهتر است، چون كمتر آلوده شده و بهتر تميز مي شوند. شما مي توانيد گوساله را در گوشه اي ببنديد تا از بقيه دامها جدا باشد. مهم اين است كه در جايي به طور انفرادي قرارداشته باشد. تا هم خطر بيمار شدن آن كمتر شود و هم بهتر بتوان از آن مراقبت كرد.

گوساله هر جايي كه باشد بايد زير آن كاملا خشك و تميز باشد. بهتر است مقدار زيادي پوشال خشك و تميز زير گوساله بريزيم و هر وقت اين پوشال ها با ادرار و مدفوع، خيس و آلوده شوند دوباره روي آنها پوشال خشك بريزيم و بعد از 3 تا 4 هفته كه دام را از اين محل برديم تمام اين پوشالها را برداريم و دور بريزيم. قسمت گوساله داني بايد در كنار زايشگاه باشد و جهت جلوگيري از انتقال بيماريها بايد از جايگاه گاوهاي بالغ كمي دور باشد. درجلوي درب اين قسمت دو پاشويه نصب مي شود كه پاشويه اول در خارج درب گوساله داني نصب مي شود و حاوي آب به تنهايي بوده و پاشويه دوم در داخل گوساله داني و حاوي مواد ضدعفوني مي باشد. مزيت نصب پاشويه اول اين است كه اولا كثافات چكمه گرفته شود ومانع از كثيف شدن مواد ضدعفوني كننده و در نتيجه خنثي شدن اثر آنها مي شود و ثانيا اثر مواد ضدعفوني بر كف چكمه نيز بيشتر مي شود.

محل نگهداري گوساله بهتر است جاي سربسته اي باشد چون گوساله بايد از سرما و يا تابش مستقيم آفتاب و هواي گرم حفظ شود. در فصول سرد گوساله ها بيشتر از هر زمان ديگر با خطر تلف شدن روبرو هستند .بايد در زمستان به خصوص در مناطق سرد سير محل زندگي گوساله را با وسيله اي مانند يك بخاري كوچك گرم كرد و زير آن نيز پوشال خيلي بيشتري ريخت. در تابستان نيز گرماي شديد حدود 45 درجه وتابش مستقيم آفتاب گوساله راازبين مي برد.بنابراين بايد گوساله درزيرسايه قرار گيرد.محل خيس ومرطوب ،قرار گرفتن دربرابر باد وكوران ،هواي خيلي گرم وخشك همه خطرناك هستند.درجه حرارت مناسب براي گوساله داني بين 10 تا 21 درجه است. محل زندگي گوساله بايد آفتابگير باشد،چون محل تاريك و دور از آفتاب موجب بيماري مي شود. همچنين محل زندگي گوساله بايد طوري باشد كه هوا بتواند در آن جريان پيدا كند. زيرا هواي دم كرده باعث بروز بيماري هاي تنفسي مي شود. قبل از آوردن گوساله به محل مخصوص بايد اين محل را كاملا تميز و ضدعفوني كنيد. براي ضدعفوني از همه بهتر شعله دادن است. اگر وسيله شعله دادن نداريد از مواد ضدعفوني كننده استفاده كنيد. اگر آن هم نشد، لااقل آب آهك را به كار بگيريد. ظرف آب و غذاي گوساله بايد روزانه ضدعفوني شوند.

سطل هاي سرپستانك دار مخصوص خوراندن آغوز را بايد پس از هر نوبت آغوز دهي با آب گرم و تركيبات ضدعفوني كننده تميز كنيد. بهداشت اصطبلهاي گروهي مشابه جايگاه گاوهاي بالغ است.ازجمله فعاليتهايي كه درقسمت گوساله داني انجام مي شود ازبين بردن شاخ مي باشد كه بهترين زمان 3-1 هفتگي است. فعاليت ديگر قطع سر پستانك هاي اضافي است كه در سن 6-4 هفتگي انجام مي شود. دليل قطع سرپستانك هاي اضافي اين است كه اين سرپستانك ها در زمان شير دوشي مزاحم هستند و از طرفي مستعد به ايجاد ورم پستان نيز مي باشند. پس از قطع محل آنرا با استفاده از مواد ضدعفوني كننده و يا اسپري هاي آنتي بيوتيكي جهت جلوگيري از ايجاد عفونت ضدعفوني مي كنند.

حذف شاخ در گوساله:

شاخ براي گاو به عنوان يك عضو دفاعي است و چون گاو توسط انسان محافظت مي شود وجود شاخ نه تنها مضر است بلكه خطرهايي را نيز به دنبال خواهد داشت. گاوهاي بدون شاخ آرامتر هستند و مقيد كردن آنها نيز آسانتر مي باشد و گاوها كمتر با همديگر درگير مي شوند و جراحات كمتري به همديگر وارد مي كنند. از طرفي شاخ چون عضوي زنده است مقداري ازمواد مغذي را نيز مصرف ميكند. دوران گوسالگي بهترين زمان براي حذف شاخ مي باشد، چون در اين زمان ريشه شاخ هنوز كاملا محكم نشده و بهتر مي توان آنرا از بين برد و به علت كوچكي دام كار كردن با آن راحت تراست و حيوان رنج كمتري مي برد و خطر خونريزي و عفونت نيز كمتر مي باشد.

حذف شاخ بوسيله شاخ سوز برقي و يا خمير شاخ سوز انجام مي شود.حذف شاخ بوسيله شاخ سوز برقي به اين صورت است كه ابتدا دام را مقيد مي كنند و موهاي اطراف جوانه شاخ را كوتاه كرده و از بي حسي موضعي استفاده مي كنند و حذف شاخ توسط شاخ سوز برقي صورت مي گيرد. در پايان بايد محل را بوسيله اسپري ضدعفوني كرد. يكي از مؤثرترين و در عين حال بهداشتي ترين روش هاي حذف شاخ در سنين پايين استفاده از خمير شاخ سوز مي باشد. به منظور اخذ بهترين نتيجه در نظر گرفتن نكات زير الزامي است. گوساله بايستي در موقع مصرف خمير كاملا سالم و شاداب باشد. بهترين سن گوساله بين 5 تا 7 روزگي است. يعني درست زمانيكه برآمدگي شاخ ها قابل لمس باشند. ابتدا موهاي روي قسمت برآمده را با قيچي كوتاه نموده و سپس آنرا با لايه اي از خمير به اندازه يك 2 ريالي و به ضخامت 1 تا 2 ميلي متر محكم بپوشانيد. اين عمل را، حتي الامكان در مكاني خنك و دور از باد و باران انجام داده و گوساله را به طور انفرادي ببنديد كه امكان ماليده شدن خمير به اطراف و يا ديگر گوساله ها كم شود.مدت نيم الي يك ساعت گوساله را تحت مراقبت قرار داده و سپس وي را رها كنيد، توجه داشته باشيد كه خمير به دستها ماليده نشود و داخل چشم گوساله نشود، در اين صورت مي توانيد با سركه محل مورد نظر را شستشو دهيد.

اسهال گوساله ها:

هر كس در كار گاوداري تجربه داشته باشد، به خوبي مي داند كه مهمترين بيماري گوساله ها در دوران شيرخواري چيست. بله،اسهال.

در ماه اول زندگي گوساله و بخصوص در دو هفته اول آن اسهال بسيار شايع بوده و تلفات زيادي را ايجاد مي كند. تقريبا از هر ده گوساله اي كه در سه هفته اول زندگي تلف مي شوند، هفت راس آنها به خاطر اسهال مي ميرند. اسهال، گوساله را در عرض چند روز تلف مي كند و حتي بعضي اوقات در عرض 12 ساعت گوساله از بين مي رود. بايد توجه داشته باشيم كه هر چه تعداد گوساله ها بيشتر و جاي آنها كوچكتر باشد، اسهال بيشتر رخ مي دهد.

بنابراين يك گاودار بايد بداند چگونه گوساله را بخصوص در ماه اول زندگي از خطر اسهال حفظ كند و اگر اسهال ايجاد شد، چطور به گوساله كمك كند. اسهال با اينكه خيلي خطرناك است، اما اگر زود براي درمان دست بكار شويم، مي توان با كارهاي خيلي ساده گوساله را نجات داد.

اسهال به علل مختلفي رخ مي دهد. مهمترين اين علل، ميكروبها هستند. مي دانيد كه ميكروبها موجودات خيلي خيلي كوچكي هستند كه حتي با چشم هم نمي شود آنها را ديد.اين موجودات در هرجا كه فكرش را بكنيد، وجود دارند. در خاك، آب، داخل بدن ما و خيلي جاهاي ديگر. بسياري از اين ميكروبها وقتي وارد بدن گوساله بشوند،موجب اسهال مي شوند. مي دانيد ميكروبها از چه راهي وارد بدن گوساله مي شوند؟ بيشتر اوقات از راه بند ناف گوساله از راه بستر و جايگاه آلوده به مدفوع گوساله ها و گاوهاي بيمار پستان كثيف گاو در زمان شير خوردن، محل زايمان كثيف گاو در موقع تولد، و لوازم كثيف مانند سطل، چكمه و لباس دامدار، ممكن است آلوده شود دستكاري گاو و گوساله در موقع زايمان با دستان ضدعفوني نشده و خوب ضدعفوني نكردن بند ناف نيز ممكن است گوساله ها را مبتلا به اسهال كند. براي جلوگيري از ورود ميكروبها به بدن دام بايد به تميزي و بهداشت محل زندگي گوساله توجه كنيم.

اگر گوساله به مقدار مناسب و در زمان مناسب آغوز خورده باشد، خيلي بهتر مي تواند در برابر ميكروبها مقاومت كند و به اسهال مبتلا نشود.

فقط ميكروبها نيستند كه اسهال را ايجاد مي كنند. يكي ديگر از علل ايجاد اسهال تغذيه غلط است. عوامل ايجاد كنده اسهال از راه تغذيه غلط، به شرح زير مي باشند:

• دادن غذاي فاسد ويا كپك زده
• دادن شير خيلي سرد يا گرم
• تغيير دادن ناگهاني غذا مثلا از شير به علوفه يا از شير به شير خشك
• غذا دادن بيش از اندازه لازم
• دادن غذاي مخصوص گاو به گوساله، مخصوصا خوراندن غذاي آردي گاو به گوساله
• دادن شير خشكي كه خوب تهيه نشده باشد، مانند شير خشك خيلي غليظ يا خيلي آبكي و يا خوب به هم نزدن آب و شير خشك
• تميز نكردن ظرف شير بعد از هر بار شير خوردن گوساله

نشاني های اسهال گوساله ها :

روشن ترين علامتي كه درگوساله مبتلا به اسهال ديده مي شود، تغيير حالت مدفوع است. مدفوع گوساله شل و آبكي،كف آلود و يا خميري شكل است. رنگ مدفوع ممكن است سفيد، قهوه اي، خاكستري تيره يا قرمز و همراه با خون باشد. ممكن است در مدفوع تكه هايي شفاف مانند سفيده تخم مرغ ديده شود. در بعضي موارد مدفوع بوي بدي دارد. مقدار مدفوع اغلب زياد شده و معمولا دم و پشت پاهاي گوساله آلوده به مدفوع است. گوساله به علت اسهال، آب بدنش را از دست مي دهد و لاغر و خشكيده مي شود. از دست دادن آب بدن خطرناك ترين مسئله در اسهال است. مي دانيد حالت گوساله اي كه آب بدن خود را از دست مي دهد چگونه است؟ چشمهاي گوساله گود مي افتد و موهاي او ژوليده مي شود. اگر پوست اين گوساله را در روي دنده هاي سينه با دو انگشت بكشيم و بعد رها كنيم، پوست گوساله خيلي آهسته به حالت اول برمي گردد. اما در گوساله سالم پوست بسيار زود به حالت اول در مي آيد. هرچه برگشتن پوست به حالت اول ديرتر انجام بگيرد،.گوساله آب بيشتري از دست داده و حالش بدتر است.

در اسهالي كه به دليل تغذيه غلط به وجود مي آيد،گوساله معمولا هوشيار است و مي تواند غذا و آب بخورد و مدفوع او نيز خميري است و بوي ترشيدگي دارد، اما در اسهال ميكروبي بيشتر اوقات دام بي اشتها يا خيلي كم اشتها مي شود. گوساله در موقع مدفوع كردن به علت درد شكم به سختي و در حال كه پشت خود را مثل كمان خم كرده است، مدفوع مي كند. چون گوساله آب بدن خود را از دست مي دهد و از طرف ديگر نمي تواند غدا بخورد يا اگر هم بخورد نمي تواند به خوبي از غذا استفاده كند، بنابراين دائما بيشتر ضعيف و بي حال مي شود. به طوري كه ابتدا حركت گوساله كند مي شود و بعد نمي تواند به حالت ايستاده قرار گيرد.

بعد از آن حتي نمي تواند روي سينه بنشيند و به حالت افتاده به يك پهلو قرار مي گيرد. وزن گوساله به مقدار زيادي كم مي شود و گوساله هوشياري خود را ازدست مي دهد. در بعضي موارد گوساله اول تب مي كند اما هرچه بيماري جلوتر مي رود، تب هم كم مي شود و حتي بالاخره پوزه، دستها و پاهاي گوساله سرد مي گردد. بعضي از ميكروبهاي ايجاد كننده اسهال مي توانند وارد خون شده و به جاهاي ديگر بدن بروند. در اين حالت ممكن است ميكروب به زانوها رفته و ورم زانوها را ايجاد كند و يا به ريه (جگر سفيد) برود و سينه پهلو ايجاد نمايد. حتي ممكن است ميكروب به مغز برود كه در اين حال گوساله روي زمين افتاده و دستها و پاهايش مثل چوب، سفت مي شود و گوساله حالت بيهوشي و يا لرزش بدن پيدا مي كند. در اين شرايط ديگر نمي توان به نجات گوساله اميد داشت.

درمان اسهال :

در درمان اسهال بايد قبل از هر چيز اگر چند گوساله داريم، گوساله مبتلا را از بقيه گوساله ها جدا كنيم و جداگانه به درمان آن اقدام كنيم. بايد مراقب باشيم با دستها، لباس يا وسايل مختلف، آلودگي را از گوساله مبتلا، به دامهاي سالم منتقل نكنيم. قدم بعدي قطع شير است. تا 24 ساعت نبايد به گوساله مبتلا شير خوراند. در عوض بايد به جاي شير به گوساله سرم خوراكي داد. سرم هاي خوراكي دو گونه هستند. قندي و نمكي كه بايد از هر دو سرم به مقدار مساوي به گوساله خوراند. مقدار سرمي كه بايد به گوساله بدهيم تقريبا به اندازه شيري است كه به آن گوساله مي داديم. مثلا اگر قبلا به گوساله اسهالي 2 كيلو شير در روز مي داديم، حالا هم بايد روزي 2 كيلو يا بهتر بگوئيم 2 ليتر سرم به گوساله داد. كه بايد يك ليتر آن قندي و يك ليتر آن نمكي باشد. اين مقدار سرم را در طول روز با فاصله هاي 6 يا 8 ساعت به گوساله مي دهيم. مثلا 2 كيلو سرم را به 4 قسمت مساوي تقسيم مي كنيم و هر 6 ساعت يك قسمت از آن را به گوساله مي خورانيم. بهتر است مقدار مناسب سرم را بلافاصله بعد از مشاهده اسهال به گوساله داد و هر چه در اين كار ديرتر عمل كنيم، وضع گوساله بدتر خواهد شد. هرچه گوساله بيشتر آب بدن خود را از دست داده باشد، بايد سرم بيشتري به او داد.

سرمهاي خوراكي در 2 شكل هستند، يا به صورت پودر كه بايد با مقدار مناسب آب جوشيده و سرد شده، مخلوط شوند. (مقدار مناسب آب را مي توان از داروخانه ها يا افراد كارشناس پرسيد) و يا به صورت آبكي هستند كه هم مي توان آنها را تزريق كرد و هم به صورت خوراكي مصرف كرد. معمولا اين نوع تزريقي است كه يا قندي است و يا نمكي و يا هم قندي و هم نمكي كه بايد نوع آن را پرسيد و يا از روي ظرف سرم كه نوع آن نوشته شده، اين مسئله را فهميد.

اگر گوساله نتواند سرم را بخورد و يا اگر حال گوساله خيلي بد بوده و مثلا به يك پهلو افتاده و دستها و پاهايش سرد شده باشد، بايد از سرم تزريقي استفاده كرد كه بهتر است سرم را داخل رگ گوساله تزريق كرد.اين كار احتياج به افراد باتجربه دارد و بايد هرچه سريعتر از اين افراد كمك گرفت.

چنانچه بعد از يك شبانه روز حال گوساله بهتر شد،بايد بعد از آن كم كم دوباره شروع به دادن شير بكنيم. يعني اگر مثلا روزي 2 ليتر سرم مي داديم، حالا يك ليتر شير و يك ليتر سرم بدهيم. بهتر است شير و سرم را با هم مخلوط نكنيم، بلكه شير را جدا و سرم را جدا بدهيم . در روزهاي بعد كه اسهال در حال خوب شدن بود، سرم را كم كم قطع كرده و دوباره شير مي دهيم.

توجه داشته باشيد كه بهترين و مهمترين كار در درمان اسهال همين كار ساده، يعني دادن سرم خوراكي به گوساله است كه در بيشتر موارد اگر زود وارد عمل شويم، با همين كار ساده گوساله را نجات خواهيم داد.

در مورد اسهال هايي كه به علت تغذيه غلط ايجاد مي شوند،بايد علاوه بر دادن سرم، تغذيه را نيز به شكل صحيح انجام دهيم تا دوباره اسهال رخ ندهد. كار ديگري كه معمولا در درمان اسهال انجام مي شود، دادن داروهاي ضد اسهال است. اغلب اين داروها ميكروبهاي ايجاد كننده اسهال را از بين مي برند. اين داروها بيشتر به صورت كپسول خوراكي است و بعضي از آنها هم تزريقي است. مصرف اين داروها بايد زير نظر پزشك انجام شود، زيرا در هر نوع خاصي از اسهال،بايد يك نوع بخصوص از دارو رامصرف كرد ومصرف داروي اشتباهي نه تنها درخيلي از موارد اثر درماني ندارد،بلكه ممكن است حال گوساله را بدتر هم بكند. اگر دامپزشك يكي از اين داروها را براي گوساله تجويز كرد، شما مي توانيد به مقداري كه دكتر گفته است دارو را به گوساله بدهيد. مخصوصا يك نوع از اين داروها كه به صورت كپسولهاي زرد رنگ و به نام «فورازوليدون» مي باشد. اگر بيشتر از اندازه مصرف شود، گوساله را به شدت مسموم مي كند. خيلي از گاودارها با مصرف خود سرانه اين دارو موجب مرگ گوساله خود شده اند.

بيماري عفونت بند ناف

اين عفونت كه بيماري بند ناف نيز ناميده مي شود، معمولا در اثر شرايط غير بهداشتي زايشگاه يا محل تولد گوساله به وجود مي آيد.از اين رو رعايت اصول بهداشت در زايشگاه و جايگاه اوليه نگهداري گوساله ها، در كنترل بيماري مؤثر است.

ناف به عنوان مستعد ترين عضو بدن پس از تولد،براي انتشار عفونت در بدن گوساله به شمار ميرود. ناف به واسطه موقعيتي كه دارد، در اغلب اوقات با بستر و جايگاه در تماس بوده، در نتيجه محيط مناسبي براي نفوذ و رشد ميكروبها به شمار مي رود. ورم ناف تاثيرات متفاوتي بر روي گوساله ها دارد، به همين جهت در مقابله با اين بيماري،مقاومت طبيعي بدن كه به دنبال مصرف آغوز حاصل مي گردد، بسيار مهم است؛ ولي در صورت بروز اين عفونت، بايد نسبت به درمان گوساله اقدام نمود.

به دنبال وقوع ورم بند ناف، ميكروب سريعا وارد خون شده و در صورت عدم درمان صحيح و به موقع گوساله كه داراي تب بالا و بي اشتهايي است، مرگ به سراغ گوساله مي آيد.

علائم بيماري

علائم بيماري با توجه به نوع ميكروب و شرايط بستر،در سنين متفاوت (از هفته اول تا هفته چهارم بعد از تولد)، آشكار مي گردند. ولي غالبا اين علائم در 10 تا 14 روزاول زندگي ظاهر نمي شوند. گوساله مبتلا به بيماري غالبا افسرده و بي حال است و تمايلي به شير خوردن از پستان مادر ندارد. بدن حيوان داغ وتب دار بوده و به علت ابتلاء به اسهال شديد، پوست حيوان چروكيده بوده و چشمانش فاقد شفافيت طبيعي مي باشد. ناف گوساله مبتلاء متورم و دردناك بوده و اغلب، مفاصل حيوان بخصوص در ناحيه آرنج و زانو متورم است.

پيشگيري

براي پيشگيري از اين بيماري، اصول زير بايد رعايت شوند:

1. محيط زايشگاه بايد تميز و بهداشتي بوده و عاري از هر گونه فضولات حيواني باشد.
2. بلافاصله بعد از تولد گوساله، بايد بند ناف ضد عفوني گردد. براي اين منظور، بند ناف را درون يك ظرف شيشه اي دهان باريك محتوي تنتوريد وارد كرده وسپس به وسيله يك پارچه تميز،تمام جسم بند ناف به تنتوريد آغشته نمود.
3. درساعات اوليه تولد،آغوز به ميزان كافي به گوساله خورانده شود.

شايان ذكر است كه انجام مراقبتهاي مذكور، نه تنها از بروز عفونت بند ناف جلوگيري مي كند،بلكه براي پيشگيري از بسياري از بيماريهاي گاو و گوساله نقش مهمي را دارد.زيرا خوراندن آغوز به شكل صحيح ودر همان ساعات اوليه تولد به منزله انجام واكسيناسيون بر عليه بيماريهاست.

بدين صورت كه فعاليت سيستم ايمني بدن را در مقابله با بيماريهاي مختلف تقويت مي كند.

درمان

به منظور درمان گوساله مبتلا،بايد سريعا دامپزشك را بر بالين دام آورد تا با تشخيص به موقع و انجام عمل جراحي در شرايط مناسب، از مرگ گوساله جلوگيري شود. درمان را مي توان با تزريق آمپول پني سيلين به همراه استرپتومايسين و ديگر تزريقات لازمه،به طور مستمر تا برگشت حال دام به وضعيت عادي ادامه داد. ضمنا تميز نگاه داشتن و ضدعفوني نمودن محل جراحي از موارد بسيار مهمي است كه بايد رعايت گردد.

ذات الريه

اين بيماري غالبا به دنبال اسهال و بر اثر استرس ناشي از آن ايجاد مي شود و علت آن عفونت هاي حاد ويروسي يا باكتريايي است. ذات الريه سخت ترين وجديترين بيماري ثانويه اي است كه به دنبال اسهال ممكن است رخ دهد. ذات الريه ممكن است به دليل تغيير ناگهاني آب و هوا،جايگاه مرطوب و ساير شرايط نامطلوب محيط بوجود آيد. اين بيماري مي تواند به تدريج و ظرف 2-1 هفته عارض شده و نهايتا به يك ذات الريه مزمن تبديل شود. علائم اين بيماري عبارتند از: افسردگي، تب 41-40 درجه،بي اشتهايي، پوشش مويي ضمخت،تندي نفس و سرفه . حيوان ممكن است دچار آبريزش از بيني و چشم نيز باشد. مهمترين عامل ذات الريه، جايگاه نامناسب از نظر نظافت و تهويه است. ذات الريه بيشتر در شرايطي شايع است كه در آن گوساله ها به طور گروهي و در  يك جايگاه با گاوهاي شيري نگهداري مي شوند. در زمستان وقتي گاوها درون جايگاه هستند درجه حرارت بالاست و وقتي بيرون مي روند درجه حرارت جايگاه پايين مي آيد. اين تغيير درجه حرارت محيط موجب استرس و ذات الريه در گوساله هاي شير خوار و جوان مي شود.

دوباره تاكيد مي شود كه بهترين راه كنترل اين بيماري پيشگيري است. به جايگاه و تهويه آن بيشتر توجه كنيد. به محض مشاهده علائم ذات الريه در يك گوساله آن را از بقيه جدا كنيد. آب، علوفه و كنستانتره مرغوب در اختيار گوساله مريض قرار دهيد.براي پيشگيري از ذات الريه با دامپزشك خود در مورد برنامه واكسيناسيون گوساله ها مشورت كنيد. گوساله هايي كه آب زيادي از دست داده اند به آنتي بيوتيك و تزريق سرم براي جايگزيني آب از دست داده پاسخ بهتري مي دهند.

بهداشت علوفه و انبارهای خوراک دام :

غذاي سالم و بهداشتي جهت داشتن دام هاي سالم و با رشد ايده آل بسيار ضروري است، در اغلب شرايط آب و هوايي، دوره هايي از سال وجود دارد كه گياهان علوفه اي و مرتع از رشد سريع برخوردار بوده و در دوره هايي اين رشد كم و يا كلا متوقف مي گردد. اين بدين معني است كه در بعضي دوره ها، مازاد توليد و در بعضي مواقع كمبود توليد وجود دارد و به عنوان يك اصل ضروري است كه اين مازاد به طريقي ذخيره شود تا در مواقع كمبود استفاده گردد. براي ذخيره علوفه از دوروش زير استفاده مي شود.

1. خشك كردن علوفه
2. سيلو كردن

خشك نكردن صحيح علوفه و يا انبار كردن نامناسب آن، مشكلات زيادي را به دنبال دارد. خشك نكردن صحيح و يا نفوذ باران به داخل انبار ذخيره علوفه سبب رشد قارچها و بيماريها مي شود. در زمان سيلو كردن بايد تمام هواي سيلو خارج شود. چنانچه هواي سيلو خارج نشود و شرايط غير هوازي فراهم نگردد، هواي ورودي موجب تحريك و از دست رفتن ماده خشك سيلو مي شود. سيلو كردن نامناسب سبب رشد قارچها مي شود، بنابراين قسمت هاي سياه شده و كپك زده ذرت هاي سيلو شده را هرگز نبايد به مصرف دامها رسانيد. زميني كه براي سيلو انتخاب مي شود بايد متناسب اين كار بوده و كاملا زهكشي شده و خشك باشد. كف سيلو بايد شيب دار بوده و براي جلوگيري از نفوذ رطوبت بهتر است دريچه هاي فلزي در كف يا ديوارهاي سيلو نصب گردد. در نقاطي كه سطح آب بالا است بايد سيلو را طوري ساخت كه از كف زمين بلندتر باشد.براي پركردن سيلو و اطمينان از كوبيدن كامل مواد سيلويي بهتر است از تراكتور همراه با غلطك استفاده شود.

خالي كردن سيلو بايد طوري صورت گيرد كه از ورود هوا بداخل آن كه موجب فساد مواد سيلويي مي شود، جلوگيري گردد و هميشه به قدر احتياجات روزانه از آن برداشت گردد. در مورد انبارهاي خوراك دام، تهويه در انبار بايد به خوبي انجام پذيرد كه جهت خنك كردن و پايين آوردن دماي انبار و همچنين جهت كاهش رطوبت انبار مفيد است. كف و ديوارهاي انبار بايد فاقد درز بوده و قابل شستشو باشد. همچنين كف انبار بايد داراي شيب مناسب جهت جلوگيري از تجمع آب باشد. با كشيدن توري روي فن ها و پنجره ها بايد مانع ورود گنجشك، كبوتر و يا هر پرنده وحشي به داخل انبار شد. از ورود حيواناتي مثل سگ و گربه بدرون انبار جلوگيري به عمل آيد. از ورود افراد متفرقه به انبار جلوگيري شود. از ورود وسايل نقليه متفرقه و وسيله هاي مورد استفاده در دامپروري بجز در مواقع لزوم خودداري به عمل آيد.

بهداشت دوشش :

عدم رعايت بهداشت در هنگام دوشش شير علاوه بر آسيب رساندن به پستانهاي گاو و حتي خود گاو اولا قدرت نگهداري شير را پايين مي آورد و ثانيا از نظر بهداشت جامعه انساني نيز مساله ساز مي باشد. بهداشت دوشش شامل بهداشت سالن شير دوش، بهداشت كارگر شير دوش، بهداشت پستان، بهداشت ماشين شير دوشي، بهداشت مخازن نگهداري شير مي باشد.

بهداشت سالن شيردوش :

سالن هاي شيردوشي از 3 قسمت تشكيل شده :

1. محوطه انتظار گاوها است كه بايد روبه جنوب احداث شود. مساحت به گونه اي باشد كه گاوها به هم فشرده شوند. در اين صورت راحتتر وارد سالن شيردوش مي شوند. كف بتوني داراي شيب 2% به طرف فاضلاب، در اين بخش مي توان تجهيزات شستشوي پستان گاوها را در نظر گرفت. بهتر است اين ناحيه سقف دار نباشد. در معرض نور خورشيد باشد. اگر هم سقف داراست از همه طرف باز باشد كه جريان هوا بهتر باشد.
2. سالن شيردوشي : سالن شيردوشي بايد كمي بلند تراز محوطه انتظار باشد. ممكن است يك طرفه يا دوطرفه باشد. گاوها به صورت مورب در روي سكوها قرار مي گيرند. داراي يك چال مركزي است كه عمق آن 80 سانتي متر است و كارگران شيردوشي در آن جاقرار دارند و مسلط بر پستان گاوها هستند. ديوارهاي اين سالن بايد از سراميك هاي سفيد پوشيده شود. (چون آلودگي ها راخوب نشان مي دهد). كف بتون قابل شستشو داشته باشد. سقف قابل شستشو باشد. پنجره دار باشد. چال مركزي هم بايد داراي سيستم تخليه باشد. علاوه بر اين كه سكوها هم داراي شيب 2% به طرف فاضلاب باشند. درها از نوع كشويي باشد بهتر است .براي فصل سرما سيستم گرم كننده بايد وجود داشته باشد.
3. اطاق ذخيره شير: اطاق ذخيره شير بايد كمي بلندتر ازسالن شيردوشي باشد. ديوارهاي آن پوشيده از سراميك سفيد باشد. كف صيقلي باشد. داراي سيستم تخليه هوا باشد. تاسيسات آب سرد و گرم داشته باشد. در اين جايگاه يخچال هاي نگهداري شير قرار دارند.

بهداشت كارگر شيردوش :

بهداشت شخصي كارگر شيردوش شامل موارد زير است:

1. به علت اينكه دست كارگر در انتقال بسياري از عوامل ورم پستان و در آلوده كردن شير نقش دارد، قبل از شير دوشي بايد دست ها را كاملا شست و ضدعفوني كرد.
2. استفاده از دستكش و شستن و ضدعفوني مرتب آن در زمان شير دوشي.
3. حداقل بودن تماس دست كارگر با پستان ،سرپستانك و فنجانك دستگاه شير دوشي
4. استفاده از چكمه و روپوش.

بهداشت پستان : قبل از شستشوي پستان بايد چند قطره شير از هر كار تيه دوشيد. اين عمل باعث خارج شدن بسياري از ميكروبها كه از راه منفذ سر پستانك وارد شده اند مي شود. از طرف ديگر از اين شير مي توان براي تشخيص ورم پستان استفاده كرد.

سپس بايد سرپستانك ها را شستشو داد . از شستن كامل پستان بايد خودداري شود، چون شستن كامل پستان عوامل بيماريزا را از بالا به پايين و به داخل سرپستانك و يا شير منتقل مي كند. فشار آبي كه جهت شستشوي پستان بكار مي رود بايد مناسب بوده و دماي آن نيز گرم باشد. جهت خشك كردن سرپستانك ها از دستمال كاغذي يكبار مصرف استفاده مي شود. در بعضي از گاوداريهاي بزرگ جهت صرفه جويي از كاغذ كاهي تميز استفاده مي كنند. استفاده از حوله جهت خشك كردن اولا به علت كم بودن سطح سرپستانك ها نياز نيست و ثانيا به علت اينكه جهت هرگاو بايد بطور انفرادي و اختصاصي باشد و بعد از شيردوشي نيز بايد شسته، ضدعفوني و خشك شوند ضرورت ندارد. در پايان شيردوشي بايد سرپستانك ها را در محلول ضدعفوني غوطه ور كرد. اين عمل در كليه گله ها بايد به طور روزمره انجام شود.

بهداشت ماشين شيردوشی :

يكي از اركان مراقبت از پستان ها شستشوي مرتب دستگاه شيردوشي است. ابتدا با آب سرد، سپس با آب گرم بايد دستگاه را شستشو داد. تركيبات مختلفي براي ضدعفوني دستگاه به كار مي رود. مثل سود و پتاس و به تناوب اسيدها از تركيبات كلردار از هيپوكلريت سديم استفاده مي كنيم. غلظت هاي 1% مواد قليايي و اسيدي نتيجه خوبي خواهد داشت.

بيماري ورم پستان :

اكثر عوامل بوجود آورنده ورم پستان را ميكروبها تشكيل مي دهند. ميكروب ها در تمام محيط دامداري و از جمله پستان دام به فراواني وجود دارند و در شرايط خاصي مي توانند از مجراي سرپستانها وارد پستان سالم شده و آنرا مبتلا كنند. پستانها و سرپستانها مهمترين محل تجمع ميكروبها بوده و همچنين زخم هاي سرپستان نيز محل مناسبي براي رشد ميكروبها به شمار مي روند. ايجاد بيماري ورم پستان خسارات اقتصادي فراواني به گاودار وارد مي سازد. اهم اين خسارات به شرح زير مي باشند:

1. كاهش ميزان توليد شير
2. هزينه هاي درمان
3. عدم استفاده از شير در طول مدت بيماري و درمان
4. احتمال از بين رفتن يك يا چند قسمت از پستان دام.

راه هاي كنترل بيماري :

براي پيشگيري، فاكتورهاي متعددي را بايد كنترل كنيم. فاكتور مهم محيط سالم است. بهاربندها بايد خشك باشند و فضولات هفته اي يكبار تخليه شوند. بخصوص در فصولي كه بارندگي زياد است. تهيه بستر مناسب اهميت خاصي دارد. قبل از دوشش بايد ابتدا با آب كار تيه ها را شستشو داده و با كاغذ خشك كن، خشك كنيم. ضمنا از يك ماده ضدعفوني استفاده كرده و سرپستانها را بعد از شستشو ضدعفوني كنيم. پس ازدوشش با غوطه ور ساختن سرپستانها در يك محلول ضدعفوني كننده آلودگي را به حداقل مي رسانيم. بستر بايد خشك، دائما تخليه و شعله پاشي مناسب بايد انجام شود. به طور مرتب دستگاه دوشش را از نظر فشار و پارگي بخش هاي لاستيكي بايد امتحان كرد. عدم كاركرد صحيح ماشين شير دوشي و يا عدم استفاده صحيح از آن، اهميت بسيار زيادي در مستعد كردن دام به ورم پستان دارد. يكي ديگر از راههاي كنترل بيماري ورم پستان بهداشت فردي است كه قبلا توضيح داده شد.

مراقبت از سم :

بهداشت سم: نقش سم در حركت و زندگي دام بسيار مؤثر است. گاوهايي كه داراي سم سالم و مناسب باشند، براي توليدمثل و توليد شير كمتر دچار مشكل خواهند شد. لنگش ها و اثرات حاصل از آن سبب كاهش توليد شير، عدم بروز علائم فحلي، تاخير در آبستني، سوء تغذيه، افزايش هزينه هاي دامپزشكي، لاغري حيوان و حذف گاوهاي پر شير و بسياري از اثرات ديگر مي شود. گاوهاي نري كه داراي سم بلند و لنگش هستند براي توليد مثل خوب نيستند. زيرابه علت سم درد و ناراحتي پا عمل جفتگيري را به خوبي انجام نمي دهند.

اهميت سم چيني :

در اثر نگهداري گاوها در شرايط محيطي بسته، سمهاي اغلب آنها در نتيجه عدم گردش و حركت و فقدان سايش يا سايش غيرطبيعي، به زودي بلند و طويل مي گردد. اين حالت سمها نه تنها موجب بدنمايي و زشتي دست و پا مي شود، بلكه حيوان را از حركت طبيعي و درست ايستادن باز مي دارد. اين حالت با مرور زمان بدتر شده، ناراحتي و رنج بيشتري را براي حيوان فراهم مي سازد. بنابراين بايد به محض مشاهده چنين وضعيتي، درصدد اصلاح و آرايش سمها برآمده و زوائد شاخي سمها را قطع كرد در غير اين صورت موجبات ابتلاء دام به لنگش فراهم مي گردد.

اهميت اقدام به موقع سم چيني در جلوگيري از ابتلاء دام به لنگش است. خسارات اقتصادي كه درنتيجه ابتلاء دام به لنگش وارد مي شود عبارتند از:

1. تبديل پيش از موعد دام سالم به دام وازده
2. كاهش توليدات
3. تقليل قدرت باروري حيوان
4. افزايش هزينه درمان.

براي بهداشت سم بايد اين نكات را رعايت نمود: حيوان تغذيه اصولي و مناسب داشته باشد. ايجاد بستر مناسب براي جايگاه دام به صورتي كه داراي قابليت تميز كردن باشد و سطح زمين جايگاه داراي پستي و بلندي و اشياء نوك تيز در آن وجود نداشته باشد. پاشيدن آهك روي بستر و كف جايگاهي كه حركت دام كم مي باشد. كنترل و معالجه گاوهايي كه مي لنگند و بررسي لنگش آنها از نظر گنديدگي و وجود جسم خارجي درسم. شناخت و مبارزه با بيماريهاي عفوني رحم و پستان گاو كه در ايجاد بيماريهاي سم نقش مؤثري دارند. حذف و فروش گاوهايي كه مي لنگند و از نظر وراثتي دچار مشكل هستند و قابل معالجه نيستند. براي اينكه از بيماريهاي سم پيشگيري شود مي توان سم دام را شستشو داد.

حوضچه اي را در محل عبور دام مي سازند كه عمق آن 15-10 سانتي متر مي باشد. و سپس آنرا از محلول فرمالين تجارتي 5-3% و يا سولفات مس 5-2% و آب پر مي كنند. توصيه مي شود شستشو در فصول پاييز و زمستان انجام شود. قبل از ورود به حوضچه ضدعفوني بهتر است كه ابتدا دام در يك حوضچه اي كه در آن آب ريخته شده عبور كند تا فضولات سم جدا شده و محلول ضدعفوني ديرتر كثيف شود.

سم چيني و مراقبت هاي بعد از آن :

بعد از مقيد كردن گاو و مشخص كردن قسمت هايي از سم كه بايد اصلاح گردند، قسمت مذكور را بين دو تيغه سم چين قرار داده و با يك حركت سريع بخش اضافي را قطع نمود. بايد دقت كرد كه از قطع كردن بافت هاي زنده زير سم كه حاوي عروق و اعصاب هستند حتما خودداري شود، زيرا منجر به عفونت سم و نهايتا ايجاد لنگش در حيوان مي شود.

در صورتي كه جراحاتي به بافت هاي زنده وارد آمد بايد فورا نسبت به ضدعفوني و پانسمان سم اقدام نمود. تميز نگاه داشتن سم و قرار دادن سم در محل تميز و خشك در بهبودي هر چه سريعتر زخم سم نقش مؤثري ايفا مي كند. انجام هر گونه درمان غير صحيح در اين مورد سبب عفوني شدن موضع و به وجود آمدن عوارض خطرناك در دام مي گردد. بعد از مقيد كردن حيوان كارگر سم تراش مي تواند به كمك انواع قيچي ها و چاقوها قسمتهاي اضافي سم را كوتاه كند.

مبارزه با انگل های خارجی بدن :

انگلها موجوداتي هستند كه ممكن است به تعداد زياد و در درون و يا خارج بدن دام وجود داشته باشد و بدين ترتيب سبب نارحتي، ضعف و حتي مرگ حيوان گردند. در اين بحث انگلهاي خارجي بدن دام مورد نظر مي باشند. از انواع انگل هاي خارجي دام ، كنه، جرب، شپش، مگس، كك و پشه هستند و از مهمترين آنها كنه ها هستند كه با تغذيه از خون حيوانات آنها را ضعيف و رنجور مي سازند. در نتيجه مقاومت دام در مقابل هجوم عوامل بيماري زا بسيار كاهش مي يابد. كنه روزانه يك تا 1.5 سانتي متر مكعب از خون بدن را مي مكد. بنابراين اگر تعداد كنه ها بر روي بدن دام زياد باشد، ضعف و لاغري در عرض چند روز دام را تلف مي سازد. بخصوص گوساله ها كه نحيفتر بوده و پوست نرمتري دارند زودتر از گاوها در اثر گزش كنه از پاي در مي آيند.

كنه در حين مكيدن خون مقداري سم وارد بدن گاو مي نمايد. به همين دليل دامهاي مبتلا مدتها پس از سم پاشي و از بين رفتن كنه ها، در اثر مسموميت حاصله ضعيف و لاغر مي مانند. سم بعضي از انواع كنه ها توانايي فلج كردن حيوان را نيز دارد. عوامل بيماريهايي نظير تيلريوز به وسيله كنه ها منتقل مي شوند. اين انگل به پوست دامها آسيب وارد نموده و بدين ترتيب از نقطه نظر اقتصادي زيان فراواني به ارزش پوست وارد مي آورند. پوست حيوانات مبتلا به كنه دردباغي سوراخ مي شود. باتوجه به موارد مذكور وارسي و مبارزه عليه انگل هاي پوست مخصوصا كنه بسيار مهم بوده و در دامپروري هاي صنعتي كه داراي دام هاي خارجي و حساس مي باشند، مساله بسيار حايز اهميتي را تشكيل ميدهد زيرا اين قبيل حيوانات نسبت به كنه و بيماريهاي منتقله توسط آن مانند تيلريوز مقاومت نداشته و بيشتر تلف مي گردند.

جربها شباهت زيادي به كنه ها دارند ومانند آنها داراي سر كاذب كوچك و بدن يك قطعه اي بوده و از سطح پشتي و شكمي تقريبا مسطح برخوردارند. برخي از جربها داراي بدني كشيده و برخي گرد و بيضي هستند و همچنين تعدادي از آنها با چشم مسلح ديده شده ولي برخي فقط به كمك ميكروسكوپ قابل ديدن مي باشند. جربها باعث ايجاد خارش و ماليدن بدن به در و ديوار مي شوند و متعاقبا زخمي شدن بدن و ايجاد عفونت مي كنند. همچنين باعث كاهش شير و گوشت، كاهش ارزش پوست و پشم و تلف شدن دام مي شوند. اين انگل باعث انتقال امراض مختلف مثل آبله و كاهش مقاومت عمومي بدن دام هاي مبتلا به امراض و بيماريها مي شوند.

در اثر فعاليت شپش ها و تحريك نيش آنها:

1. دام كم اشتها و آرام شده و به علت خارش شديد و ماليدن خود به اطراف يا گاز گرفتن پوست خود ضايعات پوست و مو ايجاد مي شود.
2. ايجاد ناراحتي عمومي و استرس بخصوص در دامهاي جوان، ضعيف و خوب تغذيه نشده بخصوص در فصل سرما به علت تراكم و تغذيه نامناسب.
3. كاهش ميزان پشم دامهاي مبتلا و زمخت و پيچيده شدن آنها كه در اثر ليسيدن بدن ممكن است مقداري از پشم بصورت گلوله درآمده و وارد معده دامها شود.4- كاهش مقاومت عمومي بدن وابتلاء به بيماريهاي مختلف عفوني وانگلي ودرنتيجه ضعف وازپادرآمدن دام وكاهش توليدات آن.  5- قابل توجه بودن هزينه هاي مبارزه با آنها.

روشهای مبارزه با انگلهای خارجی:

1. حمام ضد كنه : اين روش بيشتر در گوسفند كاربرد دارد. در اين روش گودالي حفر كرده و در آن محلول آب و كنه كش ريخته مي شود و دام از آن عبور مي نمايد تا كنه هاي روي پوست آنها تحت تاثير مواد سمي كشته شوند. قسمت هاي تشكيل دهند يك حمام ضد كنه شامل:
   الف) قسمت محوطه انتظار.
   ب) قسمت راهرو
   ج) حوضچه ضدعفوني
   د) قسمت استراحتگاه است.

معايب اين روش:

1. تقبل هزينه ساخت حمام.
2. تركيبات حاصل از بعضي از كنه كشها سيستم عصبي را تحريك كرده و باعث افزايش مدفوع حيوان مي شود. در نتيجه كود با كنه كش مخلوط شده و ضمن از بين رفتن تاثير سم سبب كثيف شدن دام مي گردد.
3. هنگام حمام دادن مقداري از مايع در بدن دام مانده و به خارج از حمام منتقل مي شود، در نتيجه غلظت سم ممكن است تغيير كند. چنانچه مقدار سم بيش از اندازه طبيعي باشد دام مسموم مي گردد و اگر كمتر از اندازه طبيعي باشد، كنه ها كشته نخواهند شد.

نكات مهم :

1. حمام دادن بايد در فصل مناسب در هواي گرم و محيط باز انجام گيرد.
2. به هنگام حمام دادن دام نبايد خسته باشد.
3. حمام دادن بلافاصله پس از پشم چيني صورت نگيرد، به عبارت ديگر به هنگام حمام دادن نبايد هيچگونه زخم و جراحتي روي بدن حيوان مشاهده گردد. بهتر است حداقل 2 الي 3 هفته بعد از پشم چيني عمل حمام دادن انجام گيرد.
4. فاصله بين حمام دادن ها با توجه به وضع بيماريهاي انگلي در دامداري هاي منطقه به طور متوسط 3 بار با فواصل زماني حداقل بيست روز باشد.
5. حداقل زمان برخورد سم با بدن دام حدود يك دقيقه باشد.
6. قبل از ورود دام به حمام لازم است پاهاي دام از گل و لاي و فضولات تميز شود تا باعث آلودگي آب حمام نشود.
7. دامهاي آبستن سنگين را نبايد حمام داد و بهتر است آنها بوسيله روش اسپري سم پاشي شوند.
8. قبل از حمام دادن بايد دام را كاملا سيراب نمود تا دام بر اثر تشنگي از آب حمام ننوشد.

2-سمپاشي : اين روش در مورد گاو مفيدتر و آسانتر از روش حمام ضد كنه است. سمپاشي به 2 طريق صورت مي گيرد: الف) محلول پاشي. ب) پودر پاشي. روشهاي محلول پاشي و پودر پاشي هر دو به روش حمام دارويي مزيت و برتري دارند. چراكه معايب آنرا ندارند و يا به ميزان كمتري اين معايب را نشان مي دهند. بخصوص كه در كنه كش و آب نيز حداكثر صرفه جويي به عمل مي آيد.

3- روش سيستميك: در اين روش مواد كنه كش وارد سيستم جريان خون شده و انگل هايي را كه از خون دام تغذيه مي كنند ازبين مي برد. عيب اين روش اين است كه مواد كنه كش پس از انتقال در خون از طريق شير دفع مي شوند. به همين دليل اين روش در گاوهاي گوشتي مورد استفاده قرار مي گيرد. دراين روش كنه كشها ممكن است به طريق خوراكي در اختيار دام قرار گيرد و يا به صورت تزريق زير جلدي وارد بدن شود. همچنين امكان ريختن كنه كش بر روي پوست دام و جذب آن از طريق پوست نيز وجود دارد. دام هايي كه براي كشتار انتخاب مي شوند از 4 هفته قبل نبايد در مورد آنها از كنه كشها استفاده شود تا در مدت ياد شده مواد كنه كش كاملا از بدن دام دفع گردد.

به طور معمول اين طور دامها را از گله جدا مي كنند و در يك مكان مجزا نگهداري مي كنند. به طور معمول براي هر كنه كش روش مخصوصي انتخاب ميشود و چنانچه درباره يك ماده شيميايي از طرف مؤسسه توليد كننده به منظور خورانيدن دستوراتي داده شده باشد نمي توان آن را زير جلد تزريق نمود و يا روي پوست ريخت.

 

 

حتما بخوانید:

⇐ توصیه های بهداشتی ذبح دام در عید قربان را جدی بگیرید!

⇐ بیماریهای مشترک بین انسان و حیوانات