بررسی و مقایسه ی سیستم های رایج جداسازی ایمن مواد شیمیایی ناسازگار

بررسی و مقایسه ی سیستم های رایج جداسازی ایمن مواد شیمیایی ناسازگار

چکیده :

زمینه و هدف: با افزایش نرخ مصرف و تنوع مواد شیمیایی در محیط های کاری، حوادثی که می تواند در ارتباط با آنها رخ دهد نیز افزایش می یابد. ‌که درصورتی دو ماده با یکدیگر ناسازگار بوده و در کنار یکدیگر قرار گیرند می توانند شروع کننده ی حوادثی باشند که در نهایت به پیامدهای ناگواری میانجامد. بر اساس برآورد CSB، 36% حوادث ناشی از مواد شیمیایی مربوط به ناسازگاری مواد شیمیایی بوده است. هدف این مطالعه بررسی مزایا و معایب سیستم های رایج تعیین ناسازگاری مواد شیمیایی در دنیا در هنگام نگهداری و حمل و نقل مواد است.

مواد و روش ها: مطالعه ی حاضر یک پژوهش از نوع مروری نقلی (Narrative review) است که به بررسی سه سیستم رایج و معروف تعیین ناسازگاری مواد شیمیایی پرداخته است. این سیستم ها شامل «سیستم کالاهای خطرناک سازمان ملل متحد» (UN DANGEROUS GOODS)، «سیستم اطلاعات خطر واکنش شیمیایی ایالات متحده» (US CHRIS) و «سیستم استرالیایی» است. ابتدا ساختار این سیستم ها معرفی شده و سپس نوع اطلاعات موجود در هر ماتریس ناسازگاری و مزایا و معایب هر یک مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته و پیامدهای هر کدام در نظر گرفته می شود.

یافته ها: مبنای همه سیستم های مورد بررسی، استفاده از ماتریس تلاقی ماده یا گروه کالایی است. گروه بندی سیستم استرالیایی، برگرفته از گروهبندی نه گانه کالایی سازمان ملل است اما تفاوت هایی نیز میان این دو سیستم وجود دارد. در سیستم استرالیایی ناسازگاری مواد سطح بندی
شده است. به علاوه در این سیستم سازگاری مواد شیمیایی نیز سطحبندی شده است. در سیستم اطلاعات خطر واکنش شیمیایی ایالت متحده نیز گروه بندی مواد بر اساس گروه های شیمیایی انجام شده است و در آن سازگاری یا ناسازگاری دو به دوی این گروه ها تعیین شده است. هیچ یک از سیستم های مورد بررسی در خصوص پیامدهای ناشی از برخورد دو ماده ناسازگار اطلاعاتی ارائه نمی دهند و فقط در سیستم استرالیایی بر اساس شدت ناسازگاری موجود فواصل مشخصی برای گروه های ناسازگار و تامین ایمنی تعیین شده است.

نتیجه گیری: هر کدام از سیستم های مورد بررسی دارای مزایا و معایبی از نظر سطح و میزان اطلاعات ارائه شده به کاربران هستند. لذا به نظر میرسد زمینه لازم برای مطالعه و ارتقاء سیستم های موجود به منظور افزایش ایمنی در نگهداری و حمل و نقل مواد شیمیایی وجود دارد.

گنجاندن اطلاعات مربوط به نوع پیامد ناشی از ناسازگاری مواد می تواند به سطح آگاهی رسانی این سیستم ها کمک شایان توجهی نماید. همچنین بررسی قوانین و مقررات کشور در خصوص الزامات مربوط به جلوگیری از نگهداری یا حمل و نقل مواد شیمیایی ناسازگار در کنار یکدیگر ضروری به نظر میرسد.

مقدمه:

مواد شیمیایی می توانند به خودی خود خطرناک باشند، اما زمانی که با دیگر مواد شیمیایی ترکیب میشوند میتوانند خطرات بیشتری را ایجاد کنند. ناسازگاری مواد شیمیایی ذخیره شده، یک نگرانی جدی در زمان حوادث است. علاوه بر این نگهداری نامناسب و غیر ایمن مواد شیمیایی می تواند منجر به وقوع واکنش های غیر منتظره بین مواد ناسازگار و بروز آتش سوزی، انفجار و سایر خسارات و آسیب ها شود. مواد شیمیایی باید به گونه ای در محیط های مختلف نگهداری شوند که حتی در صورت شکستن ظروف و رها شدن ناگهانی مواد درون آنها، امکان اختلاط با سایر مواد ناسازگار را نداشته باشند. مواد شیمیایی در مکان های مختلفی نگهداری می شوند. انبارهای بزرگ مواد اولیه و محصولات شیمیایی در صنعت، انبارهای کوچک کارگاهی و آزمایشگاه های مختلف (آموزشی، پژوهشی، صنعتی) از جمله مکان هایی هستند که به طور معمول حجم زیادی از مواد شیمیایی در آنها نگهداری می شود. به نقل از Luxon و همکاران Santen ،(1992) و همکاران (1991) و Scott و همکاران (1989)، مسئله ی ناسازگاری مواد شیمیایی باید مورد توجه قرار گیرد.

بر طبق آمارها، از سال 1980 تا 2001، 168 حادثه جدی توسط CSB مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت و نتایج نشان داد که تقریبا 36 درصد از حوادث، مربوط به ناسازگاری مواد شیمیایی است. در دسامبر 1984 (آذر ماه 1363) در کارخانه ای در بوپال هند، یکی از مهمترین حوادث شیمیایی دنیا به وقوع پیوست. یک مخزن بسیار بزرگ متیل ایزوسیانات با مقدار زیادی آب آلوده شد. متیل ایزوسیانات با آب به صورت گرمازا واکنش می دهد. در اثر از کار افتادن بخش های مهمی از سیستم که ایمنی آن را تامین می کردند در حدود 25 تن بخار سمی این ماده از سیستم خارج و در هوا رها شد. ابر بخار ایجاد شده به سوی شهر در حرکت بوده و حدود 2 هزار نفر از ساکنین را کشته و باعث بروز مشکلات ریوی در بیش از 20 هزار نفر گردید. یکی از بزرگترین و مهمترین حوادث شیمیایی رخ داده در ایران حادثه ی قطار نیشابور است. در بامداد 29 بهمن 1382 در 17 کیلومتری نیشابور، قطار نیشابور از ریل خارج و دچار آتش سوزی شد و ساعاتی بعد واگن های قطار به دلیل وجود 4 ماده اصلی پنبه، گوگرد، نفتا (سوخت هواپیما) و کود نیترات آمونیوم، یعنی کالاهایی که از لحاظ قانونی به هیچ عنوان نباید در کنار هم انبار و یا حمل و نقل گردند، منفجر شد. در این سانحه 320 نفر کشته و 460 نفر زخمی شدند.

تشخیص این که بعضی مواد شیمیایی نباید با دیگر مواد شیمیایی ذخیره شوند در قرن گذشته صورت گرفت، زمانی که صنعت معدن بر اساس تجربیات تلخ آموخت که مواد منفجره نیاز به ذخیره سازی خاصی دارند، چه از نظر مکان ذخیره شدن و چه از نظر موادی که در کنار آنها ذخیره می شود. این موضوع منجر به ایجاد کنترل های دقیق از طریق قوانین معادن شد. دسته های دیگر مواد شیمیایی نیز در اوایل قرن 21 شناسایی شدند، از جمله گازهای فشرده، مواد قابل اشتعال، سموم، مواد خورنده و اکسیدکننده. با کشف و استفاده نظامی و صنعتی مواد رادیواکتیو در دهه های 1930 و 1940، مواد رادیواکتیو به عنوان گروه جدیدی از مواد شیمیایی با نیاز به ذخیره سازی خاص شناخته شدند. این نتایج منجر به احساس نیاز به قواعدی شد که بتواند مواد شیمیایی را در حوزه ذخیره سازی و حمل و نقل تحت کنترل ایمن درآورد.

ادامه مطلب را با دانلود فایل پیوستی مشاهده کنید.

حتما بخوانید:

⇐ جدول تطبیق مواد شیمیایی با مواد ناسازگار

⇐ کنترل خطرات در کار با مواد شیمیایی

⇐ ایمنی مواد شیمیایی دکتر فتحی