ایمنی برق و حفاظت در برابر برق گرفتگی

ایمنی برق و حفاظت در برابر برق گرفتگی

ایمنی برق و حفاظت در برابر برق گرفتگی

مقدمه:

موارد برق گرفتگي نسبت به حوادث ناشي از كار زياد نبوده و كمتر باعث آسيب مصدومين مي‌گردد. اما با وجود اين مطلب، برق منبع خطرناكي براي بروز حوادث به شمار ميرود.

خطرات ناشي از برق برخلاف اغلب خطرات مكانيكي معمولاً واضح و آشكار نيستند. يك هادي جريان‌دار از نظر ظاهر با يك هادي بدون جريان معمولاً تفاوتي ندارند. همچنين قطع  اتصال زمين يك دستگاه برقي ممكن است از نظر دور بماند تا اينكه پس از تماس كارگر با قسمت‌هاي فلزي دستگاه و برق گرفتگي و متوجه شدن دير شده باشد.

برق گرفتگي مي‌تواند در عرض چند دقيقه منجر به مرگ گردد. طبق تحقيقاتي كه در كشور فرانسه انجام گرفته است، سالانه متجاوز از 150 نفر در اثر برق گرفتگي جان خود را از دست مي‌دهند كه حدود 55 درصد آن را كارگران صنايع تشكيل مي‌دهند.

 طبق تحقيقات انجام شده در كشور انگلستان طي سال 1975 ميلادي از 427 حادثه منجر به فوت، 20 مورد ناشي از برق بوده و در طي سال 1976 ميلادي از 382 حادثه منجر به فوت، 25 مورد مربوط به برق بوده و طي سال 1977 ميلادي از 357 حادثه منجر به فوت 14 مورد مربوط به نيروي برق و برق گرفتگي بوده است.

 بررسي عواملي كه در ساختمان‌هاي مسكوني در انگلستان در سال 1976 ميلادي سبب بروز آتش سوزي شده‌اند. نشان مي‌دهد كه از 95795 مورد آتش‌سوزي، 28355 مورد ناشي از سيستم برق بوده است كه اين مسئله از نظر ايمني برق در برابر ايجاد حريق بسيار حائز اهميت مي‌باشد.

 در فصل ششم آيين نامه حفاظت و بهداشت كار در چند ماده به صورت مستقيم به لزوم رعايت موازين و دستورالعمل‌هاي ايمني در برابر برق اشاره شده است.

در بحث استقرار سيستم مديريت بهداشت حرفه‌اي و ايمني (OHSAS 18001) نيز به امر ايمني در برابر برق به عنوان يك موضوع مهم و اساسي توجه شده است.

حتما بخوانید: 700 نکته ایمنی برق صنعتی

بارزترين خطراتي كه استفاده از انرژي الكتريكي ايجاد مي‌كند عبارتند از:

1ـ خطرات ناشي از توليد حرارت نامطلوب

2ـ برق گرفتگي.

به طور كلي عوامل زير باعث تغيير مقاومت بدن انسان مي‌شوند:

1. ـ ضخامت پوست.
2. ـ وضع رطوبت پوست، درجه حرارت و مقدار نمك پوست.
3. ـ سطح پوست اتصال يافته به قسمت برق‌دار.
4. ـ شدت جريان الكتريكي.
5. ـ مسير عبور جريان.
6. ـ مدت عبور جريان.
7. ـ نوع جريان الكتريكي و فركانس آن.

    وضع روحي شخص نيز ممكن است در تغيير مقاومت موثر باشد. خندة زياد، هيجانات و  گريه مقاومت بدن را نسبت به حالت آرام كاهش دهد.

خطر برق گرفتگي به دو صورت امكان پذير است

الف) تماس مستقيم: هنگامي كه سيستم كاملاً سالم بوده و بدن انسان با هادي برق‌دار سيستم در يك يا دو نقطه تماس حاصل نمايد.

ب) تماس غير مستقيم: هنگامي كه در اثر خراب شدن عايق بندي يا به هر علت ديگر، يك    هادي برق‌دار با سطوح فلزي در دسترس مربوط به سيستم، تماس حاصل نمايد و در عين حال انسان نيز با همان سطح فلزي در تماس باشد، ايجاد مي‌شود.

اثر جريان برق بر روي بدن انسان

    بدن انسان نسبت به عور جريان برق يك هادي محسوب مي‌شود. در نتيجه تأثير جريان برق بر روي نسوج بدن خطراتي به شرح زير ايجاد مي‌كند.

1ـ سوختگي:

    جريان برق در نقاط ورود و خروج از بدن ايجاد سوختگي در نسوج بدن كرده و ميزان سوختگي به مقدار جريان برق عبوري از بدن، مدت زمان عبور جريان و ولتاژ برق بستگي دارد   كه در برق ولتاژ قوي، سوختگي به مقدار جريان برق عبوري از بدن، مدت زمان عبور جريان و ولتاژ برق بستگي دارد كه در برق ولتاژ قوي، سوختگي بدن بيشتر از برق‌هاي فشار ضعيف مي‌باشد.

2ـ اختلالات سيستم عصبي:

    جريان برق روي سيستم اعصاب شخص برق گرفته، تأثير گذاشته و حركات غير عادي در بدن شخص مثل لرزش و سپس پرتاب غير عادي ديده مي‌شود كه معمولاً چنانچه اگر برق گرفتگي در ارتفاعات بوجود آيد مثلاً روي تيرهاي برق يا پشت بام‌ها، باعث سقوط شخص برق گرفته و شكستگي اعضا يا ضربه مغزي وي مي‌شود.

3ـ انقباض عضلاني:

عبور جريان برق از بدن باعث انقباض عضلات مختلف بدن از جمله ماهيچه‌هاي دست و پا ريه و قلب مي‌شود. بعضي از تعميركاران برق ناآگاهانه از اين خاصيت استفاده كرد و با پشت دست وجود برق در يك سيم را آزمايش مي‌كنند كه انجام اين كار خطرناك بوده و در صورت مناسب بودن شرايط محيط مانند مرطوب بودن زير پاي كارگران باعث ايجاد حوادث جبران ناپذير مي‌گردد.

4ـ تجزية خون:

 با توجه به اينكه حجم زيادي از بدن انسان را خون تشكيل مي‌دهد، موقع عبور جريان برق از بدن، خون با داشتن املاح و مواد معدني و مواد آلي مختلف، همانند يك نوع الكتروليت عمل كرده و يونيزه مي‌شود كه اين عمل باعث بي‌نظمي در ضربان قلب و در نتيجه ايجاد اختلال در سيستم تنفسي مي‌شود و چنانچه جريان برق زياد بوده و به مدت طولاني ادامه يابد، باعث مرگ فرد برق گرفته مي‌شود.

حتما بخوانید: همه چیز درباره ایمنی برق (Electrical Safety)

رفع خطر برق گرفتگي

    براي جلوگيري از خطر برق گرفتگي در هنگام كار بايد موارد زير را رعايت كرد.

1- ايزوله كردن بدن شخص:

 يكي از راه‌هاي اساسي براي محافظت اشخاص عبارت است از ايزوله كردن آنها بوسيله دستكش ولباس يا كفش ايمني كه از مواد عايق ساخته شده است. همچنين براي جلوگيري از خروج جريان از بدن، ممكن است كف محل كار را با وسايل مناسب مثل فرش لاستيكي يا چوب پوشاند.

2ـ استفاده از ترانس ايزولمان يا ترانس يك به يك:

يك ترانس القايي است كه ورودي و خروجي آن داراي يك ولتاژ مي‌باشد و در عبور جريان برق به دستگاه‌هاي برقي مورد استفاده قرار مي‌گيرد.

3ـ استفاده از رله حفاظتي:

 رله‌هاي حفاظتي به نحوي ساخته شده‌اند كه به محض ايجاد اختلالاتي در  سيستم برق و      به هنگامي كه جريان برق بيش از 30 ميلي آمپر از بدن انسان عبور كند، بلافاصله عمل مي‌كند و جريان برق دستگاه به طور اتوماتيك قطع مي‌شود و اگر شخص با دستگاهي كه مجهز به اين وسيله است تماس حاصل كند از خطر برق گرفتگي محفوظ خواهد بود.

4ـ اتصال بدنه دستگاه به زمين يا ارتينگ:

اين روش يكي از روش‌هاي كاملاً ايمن و ارزان قيمت است. اگر بدن شخص با دستگاهي كه اتصال به زمين دارد، تماس پيدا كند، در انشعاب جريان قرار مي‌گيرد و مقدار شدت جرياني كه به طور موازي از بدن وي عبور مي‌كند، به ميزان خطرناك 25/0 آمپر نمي‌رسد. اين سيم بايد عمق كافي داشته باشد وبه زمين مرطوب برسد و در محل اتصال به زمين داراي مقاومت بسياركم باشد. از چاه آب يا فاضلاب مي‌توان به عنوان زمين استفاده كرد.

 5ـ استفاده از دستگاه‌هايي كه بدنه عايق دارند:

 اين روش در مورد دستگاه‌هاي موجود در كارگاه‌هاي صنعتي امكان پذير است و براي  وسايل برقي كوچك و خانگي مي‌تواند مورد استفاده قرار گيرد.

يقيناً در بسياري از موارد بايستي در صورت امكان از چند روش حفاظت دهي، به صورت همزمان استفاده كرد تا در صورت هر گونه عيب و ايراد در يكي از سيستم‌هاي حفاظتي، سيستم ديگر حفاظت را تأمين كند. مثل استفاده از سيم ارت براي دستگاه و استفاده از عايق پلاستيكي در زير دستگاه به طور توأم.

    در شركت  صنعتی كاوه از روش‌هاي ايزوله كردن بدن شخص از طريق دستكش و كفش ايمني عايق برق و همچنين كف پوش‌هاي عايق و اتصال بدنه دستگاه به زمين و نيز بكار بردن وسايل پرتابلي كه بدنة عايق دارند از خطر برق گرفتگي جلوگيري مي‌شود.

روش نصب اتصال زمين دستگاه‌ها

    در محلي نزديك به تابلوي برق كارگاه، چاله‌اي به عمق كافي تا آنجا كه به رطوبت  طبيعي برسد، حفر مي‌شود. سپس يك سيم مسي يا نقره‌اي يا آلومينيومي با مقاومت الكتريكي كم را به يك صفحة‌مسي به ابعاد 1*5/0 متر مربع و به ضخامت 3 ميلي‌متر از طريق پرچ كردن يا جوش دادن، اتصال داده و صفحة مذكور را به صورت تيغه‌اي در چاه قرار مي‌دهند و اطراف آن را توسط خاك، خاكه ذغال و نمك طعام يا جوش شيرين تا روي صفحه شفته مي‌كنند و بقية  چاه را با خاك باقي مانده پر مي‌كنند. سپس سر ديگر سيم مسي را به بدنه فلزي تابلوي برق متصل و از بدنه تابلو به غير از سيم‌هاي فاز و نول، يك سيم به عنوان اتصال زمين در نظر گرفته و به بدنه كليه دستگاه‌هاي برقي موجود در كارگاه وصل مي‌كنند.

براي اطمينان از عملكرد كامل سيم اتصال زمين دستگاه‌ها، هنگام برق‌رار شدن احتمالي بدنه فلزي آنها، نكات زير بايد رعايت گردد:

1. حتماً در مسير جريان برق دستگاه‌ها، جهت حفظ و نگهداري دستگاه و قطع فوري جريان برق دستگاه موقع داشتن اتصال بدنه و ارتباط آن به زمين، فيوزهاي مناسب جريان قرار داده شود.
2. سيم اتصال به زمين بايد از صدمات مكانيكي و خورندگي مصون باشد و در مسير آن نبايد هيچگونه فيوز يا كليد قطع كننده قرار گيرد.
3. سيم‌هاي اتصال زمين نبايد از نوع سيم‌هاي افشان باشد و بايد از سيم‌هاي چند لاي مسي يا آلومينيومي شمارة 16 يا 25 استفاده شود و سالي يكبار توسط شخص مطلعي مورد بررسي و آزمايش قرار گيرد و در صورتيكه مقاومت آن در اثر اكسيد شدن زياد شده باشد، تعويض يا رفع عيب گردد.
4. براي اتصال زمين وسايل برقي قابل حمل بهتر است از پريزهاي ارت دار استفاده شود.
5. براي استفاده از سيم اتصال زمين در منازلي كه فاقد چاه ارت مي‌باشند، در صورتي كه با    انجام آزمايشات لازم سيستم شبكه لوله كشي آب ساختمان، مناسب براي انتقال سريع برق باشد، مي‌توان از لوله آب به عنوان اتصال زمين استفاده نمود.

نقش سيستم ارتینگ در تأمین ایمنی برق

 چنانچه بدنه دستگاه مورد نظر برق‌دار شود، جريان مذكور از دو راه قادر است با زمين   ارتباط حاصل كند. اگر شدت جريان برق با  I نمايش داده شود، مقدار I₁ از اين جريان وارد بدن شخص مي‌شود و مقدار جريان I₂ از طريق سيم اتصال زمين دستگاه وارد زمين مي‌شود. به   طوريكه اگر مقاومت بدن R₁و مقاومت اتصال به زمين R₂ باشد، جريان برقي كه از سيم اتصال زمين عبور مي‌كند، از رابطه زير بدست مي‌آيد.

  انرژی الکتریکی در حدود یک صد سال پیش از طریق شبکه های کوچک توزیع مورد استفاده قرار می گرفت و به علت خصوصیات جالب آن ، خیلی سریع توسعه یافت . در مقایسه آن با انواع دیگر انرژی ، انرژی الکتریکی به سرعت قابل انتقال است و به آسانی به انواع دیگر انرژی های مورد نیاز بشر مانند انرژی نورانی ، گرمایی ، مکانیکی و … قابل تبدیل است . علیرغم همه این محاسن ، انرژی الکتریکی دارای دو عیب زیر می باشد :

1. به میزان قابل ملاحظه ذخیره نمی شود .
2. در صورتی که تحت کنترل نباشد ، خطرات و خرابی های زیادی به بار می آورد .

    خطرات ناشی از برق برخلاف اغلب خطرات مکانیکی که واضح و روشن می باشند ، معمولاً واضح و آشکار نیست . یک جسم برق دارد با یک جسم بی برق از نظر ظاهر هیچ گونه تفاوتی ندارد و هیچ گونه علایم هشدار دهنده برای کارگر ندارد . برق گرفتگی می تواند در عرض چند ثانیه منجر به مرگ شود .

    با توجه به بررسی هـای صورت گـرفته در خصوص حـوادث نـاشی از برق ، این نکـته حـائز

 اهمیت است که هر چند حوادث ناشی از برق در مقایسه با کل حوادث تعداد و بخش کمی را به خود اختصاص داده است یعنی چیزی حدود 2/0 درصد از کل حوادث ، اما درصد حوادث منجر به فوت در حوادث مربوط به برق بیشتر از سایر حوادث می باشد .

    آمار نشان می دهد که بیشترین حوادث برق مربوط به سیستم های جریان متناوب 125 ، 70 و 60 ولت می باشد . این مقدار در حدود 5/73 درصد می باشد .

    امروزه بیش از 85% وسایل مورد استفاده بشر با نیروی برق کار می کنند ، بنابراین شناخت خطرات ایجاد کننده توسط نیروی برق از نظر حفظ سلامتی نیروی کار و حفظ هر چه بیشتر تولید و پیشرفت اقتصادی لازم و ضروری است .

    بر طبق آمار و گزارش های موجود در کشور انگلستان طی سال های 1977 ـ 1975 حوادث ناشی از برق کلاً 1761 مورد گزارش شد که از این تعداد حادثه حدود 60 مورد منجر به مرگ شد که درصد حوادث ناشی از برق منجر به مرگ در طی این سال ها در این کشور را می توان 07/2 درصد برآورد نمود .

اثر جریان برق بر روی انسان

    بدن انسان نسبت به عبور جریان برق یک هادی محسوب می شود ، در نتیجه جریان برق بر روی نسوج بدن خطراتی به شرح زیر ایجاد می کند :

1ـ سوختگی : جریان برق در نقاط ورود و خروج از بدن ایجاد سوختگی در نسوج بدن کرده و میزان سوختگی به مقدار جریان برق عبور کرده و ولتاژ برق بستگی دارد که در برق ولتاژ قوی سوختگی بدن بیشتر از برق فشار ضعیف می باشد .

2ـ اختلال سیستم عصبی : جریان برق بر روی سیستم اعصاب شخص برق گرفته تاثیر گذاشته و حرکات غیر عادی بدن شخص برق گرفته مثل لرزش را موجب می شود . که معمولاً چنانچه برق گرفتگی در ارتفاعات به وجود آید ، مثلاً روی تیر برق یا پشت بام ، باعث سقوط برق گرفته و ضربه مغزی او و یا شکستگی اعضاء بدن می شود .

3ـ انقباض عضلانی : عبور جریان برق از بدن باعث انقباض عضلات مختلف بدن از جمله ماهیچه های دست یا پا ، ریه و قلب می شود ، بعضی از تعمیرکاران برق ناآگاهانه از این خاصیت استفاده کرده و با پشت دست وجود برق در یک سیستم را آزمایش می کنند که انجام این کار خطرناک بوده و در صورت مناسب بودن شرایط محیط مثل مرطوب بودن زیر پای کارگر و … باعث ایجاد حوادث جبران ناپذیری می گردد .

4ـ تجزیه خون : با توجه به این که اکثر حجم بدن را خون تشکیل می دهد که عبارتست از   گلبول های سفید ، قرمز و پلاسما ، موقع عبور جریان برق از بدن ، خون با داشتن املاح و مواد معدنی و آلی مختلف، مانند نوعی الکترولیت عمل کرده و یونیزه شده که این عمل باعث بی نظمی در ضربان قلب و در نتیجه اختلال در سیستم تنفسی بدن می شود . چنانچه شدت جریان برق زیاد بوده و مقاومت بدن هم کم باشد ، باعث مرگ می شود .

حفاظت در برابر جریان الکتریکی

    اغلب برق گرفتگی در مواقعی که پوشش سیم های برق پاره شده و یا معیوب بوده و یا شکافی در آن ایجاد شده باشد ، ایجاد می گردد . همچنین ممکن است پوشش سیم های داخلی موتورها یا دستگاه های الکتریکی ساییده و یا سوخته شود و در اثر تماس با بدنه دستگاه خطراتی ایجاد کند . این مورد بیشتر در موتورها یا دستگاه هایی که متحرک باشند پیش می آید . اگر شدت جریان عبوری از بدن از 25 میلی آمپر تجاوز کند در هنگام عبور جریان الکتریکی از بدن ، سبب مرگ فرد خواهد شد . مقاومت بدن فرد در مقابل عبور جریان الکتریکی متفاوت است و از 500 تا 5000 اهم و بیشتر می باشد . این اختلاف مقاومت به طبیعت فرد و شرایط محیطی که در آن قرار گرفته بستگی دارد .

حفاظت در برابر برق گرفتگی را با روش های زیر می توان برای افراد ایجاد نمود :

1ـ تامین حفاظت به وسیله جدا کردن افراد :

یکی از روش های اساسی حفاظت کارگران ، جدا نمودن فرد به وسیله دستکش ، کلاهخود ، لباس و کفش حفاظتی که از مواد عایق ساخته شده و فرد را در مقابل ورود جریان الکتریکی به بدن محافظت می کند ، همچنین ، برای جلوگیری از خروج جریان الکتریکی از بدن ، کف محل کار را با مواد عایق مانند فرش لاستیکی پوشانیده و یا از زیر پایی یا چهار پایه با پایه های عایق استفاده گردد .

2ـ حفاظت به وسیله اتصال دستگاه ها به یکدیگر به سیم هادی :

    اگر دو یا چند دستگاه الکتریکی نزدیک به هم ، به علل مختلف پتانسیل گوناگونی شوند و دست کارگر در یک زمان به هر در آنها تماس پیدا کند ، در این صورت با وجود مجهز بودن به کنش عایق ، جریان خطرناک از بدن کارگر عبور خواهد کرد . شدت جریان عبوری از بدن متناسب با اختلاف پتانسیل بین دستگاه ها خواهد بود . در این موارد ، باید دستگاه ها را به وسیله سیم هادی به یکدیگر متصل نمود تا در موارد بالا ، اختلاف پتانسیلی بین آنها وجود نداشته باشد .

3ـ حفاظت در مورد اتاق یا محفظه هایی که بدنه آنها دارای اختلاف پتانسیل یکسان میباشد :

    اگر فردی در داخل اتاق یا محفظه ای قرار گیرد که پتانسیل تمام نقاط آن یکسان باشد ، تا زمانی که داخل اتاق باقی مانده ، خطری برای او وجود ندارد ، زیرا پتانسیل تمام نقاط اتاق با هم یکسان است ولی به محض اینکه یک پای خود را برای خروج روی زمین قرار دهد ، به دلیل اختلاف پتانسیل اتاق و زمین ، دچار برق گرفتگی خواهد شد .

4ـ تأمین حفاظت به وسیله جدا کردن سیم نول ترانسفورماتور از زمین :

    برای اینکه شدت جریان الکتریکی موجود در یک جسم هادی ، که به منبع تولید جریان الکتریکی متصل شده است ، از بدن فرد عبور کند ، کافی است که مدار جریان آن بسته شود و بسته شدن مدار در این مورد فقط با اتصال سیم خنثی ( نول ) ترانسفورماتور به زمین عملی می شود . بهترین راه جلوگیری از عبور جریان الکتریکی از بدن ، حذف سیم زمین ترانسفورماتور مخصوص به نام ترانسفورماتور جداساز (Isolament ) باشد و تغذیه کلیه دستگاه ها به وسیله این ترانسفورماتور انجام می گیرد .

    همچنین ممکن است ترانسفورماتورهایی را به اسم ترانسفورماتورهای جداساز روی مدار تعذیه هر یک از دستگاه های مورد نظر نصب نمود . ولی در این مورد ، اگر در نقطه ای از شبکه اتصال زمین ایجاد گردد ، چون مداری بسته از راه زمین ایجاد می شود ، خطر برق گرفتگی پیش می آید . برای جلوگیری از خطر برق گرفتگی ، شبکه باید در تمام طول خط کاملاً عایق باشد و دستگاه های برقی روی پایه های عایق نصب شده باشند . و اگر روپوش عایق سیم های حاوی جریان ( فاز نول ) دارای عیبی مانند پارگی ، ساییدگی و … باشد ، بلافاصله باید به تعمیر و یا تعویض آنها اقدام گردد .

5ـ تأمین حفاظت افراد بوسیله رله دیفرانسیل :

    رله دیفرانسیل وسیله ای است که بر روی موتورها و دستگاه ها نصب شده که در صورت وجود اختلاف بین جریان ورودی و خروجی دستگاه ، عمل کرده و چنانچه اتصال بدنه در دستگاه ایجاد شود و به فرار جریان به زمین منجر گردد ، میزان جریان خروجی دستگاه کمتر از جریان ورودی خواهد شد . جریان ورودی و خروجی در دو سیم پیچ که در جهت مخالف یکدیگر پیچیده شده ، وارد می شوند . در حال عادی که اتصال بدنه وجود ندارد ، جریان در هر دو سیم پیچ یکسان بوده ، میدان مغناطیسی ایجاد نمی گردد ، ولی در اثر اختلاف بین دو جریانی که در این دو سیم پیچ وارد می شود ، میدان مغناطیسی ایجاد شده و هسته مغناطیسی باعث قطع مدار می گردد. زمان قطع مدار حدود 3 ره ثانیه بوده و به این طریق اتصال به بدنه در این مدت کوتاه قطع می گردد و اگر فرد با دستگاهی که به این وسیله مجهز است تماس پیدا کند ، از خطر برق گرفتگی محافظت می گردد .

6ـ تأمین حفاظت به وسیله اتصال به زمین (Earthing ) :

    در مورد تمام دستگاه های الکتریکی که ممکن است در اثر معیوب شدن روپوش سیم و اتصال به بدنه جریان خطرناک ایجاد شود ، با اجرای اتصال به زمین ، اگر بدن فرد با این دستگاه معیوب تماس پیدا نماید ، در انشعاب قرار می گیرد و مقدار شدت جریانی که به طور موازی از بدن عبور می کند جزیی از جریان خطرناک اصلی می باشد و اگر سیم اتصال به زمین به گونه ای درست و مقاومت کم نصب شده باشد ، شدت جریانی که از بدن عبور می کند به میزان خطرناک 025/0 آمپر نمی رسد . سیم اتصال زمین در نقشه های الکتریکی با SL نشان داده می شود و محل اتصال این سیم روی بدنه بیشتر دستگاه های الکتریکی با علامت 1 مشخص می گردد . برای اتصال زمین دستگاه های الکتریکی معمولاً از لوله های فولادی آبرسانی و بخش های فلزی ساختمان مانند تیر آهن ، که تماس خوبی با زمین دارند ، استفاده می کنند ، که این وسایل را الکترود طبیعی می نامند. در صورتیکه نتوان مقاومت کمتری برای عبور جریان اتصالی با وسایل فوق بدست آورد ، باید اتصال زمین مصنوعی ایجاد نمود . اتصال به زمین با قرار دادن صحنه فلزی ، لوله و تسمه در زیر خاک مرطوب ایجاد می شود و شرایطی به شکل زیر دارد :

1. چاه یا چاه هایی در اطراف کارگاه و ناحیه مرطوب به عمق 3 تا 4 متر حفر می شود و در صورت خشک بودن ته چاه ، حفر چاه  تا لایه مرطوب ادامه می یابد  . فاصله چاه ها از یکدیگر به میزان رطوبت زمین بستگی دارد .
2. صفحه ی مسی به ابعاد Cm 1 ×60 ×60 ، که به آن نوار مسی تختی متصل شده ، به عنوان الکترود در چاه قرار داده می شود و سپس لوله گالوانیزه ای به طول 2 تا 3 متر با قطر 5/3 تا 5 سانتیمتر که ضخامت دیواره از Cm 5/3 کمتر نباشد ، روی نوار مسی تخت انداخته ، تا روی صفحه قرار گیرد .
3. مقداری ذغال و نمک همراه با آب در ته چاه در اطراف صحفه ریخته تا رطوبت کافی ایجاد شده و مقاومت زمین را کاهش دهد . سپس چاه را با خاک پر می کنند و الکترودهای همه چاه ها را ، که حدود Cm 80 از سطح زمین پایین تر قرار دارد ، به وسیله تسمه های گالوانیزه به یکدیگر متصل می نمایند و وارد شبکه سیم کشی ساختمان می کنند .

نکات ایمنی در رابطه با وسایل و تاسیسات برقی

1. سیم های رابط مرتباً بازدید شوند که فاقد قسمت های لخت برق دار باشند .
2. کلیه ادوات برقی مثل کلیدها ، پریزها و غیره حتماً سالم باشند .
3. سیم کشی ساختمان کارگاه باید طبق اصول فنی بوده و سیم ها از داخل لوله های عایق عبور داده شوند یا از کابل استفاده گردد .
4. سیم ، دستگاه های برقی که بدنه فلزی دارند باید دارای اتصال زمین موثر بوده و در سر راه جریان برق دستگاه ها حتماً فیوزهای مناسب و سالم قرار داده شود .
5. کابل های برق پرتابل ( قابل حمل ) حتی الامکان در مسیر رفت و آمد کارگران قرار نگیرد .
6. هنگام تعمیرات باید زیر پا عایق و از ابزار دسته عایق مناسب استفاده شود .
7. مقابل تابلوهای برق باید به وسیله مواد عایق الکتریسیته مفروش گردد .
8.  تابلوهای برق دستگاه ها باید در محفظه های قفل دار نصب شده و کلید آن ها در اختیار افراد مسئول و صلاحیت دار باشد .
9. افرادی که با برق و تعمیرات برق آشنایی ندارند ، از انجام کارهای برقی خودداری کنند .
10. به منظور اطلاع از وجود یا عدم وجود برق در یک مدار از وسایل سنجش مناسب مثل فازمتر استفاده شود .
11. در صورت انجام تعمیرات روی دستگاه های برقی ، باید فیوزهای تابلوی برق دستگاه را برداشته و در تابلوی برق نیز قفل یا در قسمت کلید دستگاه برق تابلوی « دستگاه در حال تعمیر ، از دست زدن خودداری کنید » ، نصب شود .
12. روی کانال های مربوط به برق ( که در محل عبور و مرور کارگران است ) باید پوشیده شود ، تا از افتادن آن ها به داخل کانال جلوگیری شود .

پیشنهادات مربوط به ایمنی برق :

• دقت و توجه در کار با وسایل برقی بسیار اهمیت دارد ، پرسنل برق باید به وسایل حفاظتی کامل در هنگام عملیاتی برقی مجهز شوند . از جمله دستکش عایق برق ، کلاه عایق ، فرش عایق برق ، در صورت لزوم از خیس نبودن دست ها اطمینان حاصل گردد .
• آموزش چگونگی استفاده از وسایل و ادات برقی و کاربرد ایمن آن ها و پیشگیری و نظارت مستمر .
• استفاده از کلیدها و پریزهای ضد جرقه در انبار رنگ و انیار سوخت .
• هنگام تعمیرات استفاده از زیر پایی عایق الزامی می باشد .
• در زمان تعمیرات باید برق از منبع اصلی قطع گردد و اطمینان لازمه نیز حاصل شود .
• آموزش کمک های اولیه و نجات مصدوم به کارگران در رابطه با برق گرفتگی .
• کلیه علایم مربوط به ایمنی برق در سطح کارگاه ها نصب گردد .
• برای اتصال زمین وسایل برقی پرتابل ( قابل حمل ) بهتر است از پریزهای ارت دار استفاده شود.
• بازدیدهای دوره ای از سیستم اتصال به زمین و تعمیرات آن .
• در اختیار قرار دادن وسایل حفاظت فردی مناسب.
• دستکش های عایق یا جنس های مشابه که عایق الکتریسیته هستند و مقاومت الکتریکی آن ها مناسب ولتاژ مورد نظر باشد و باید مورد آزمون قرار گیرند ، کلاه ایمنی از جنس PVC با بند زیر چانه .

چک لیست ایمنی برق

1) آیا پریزهای کارخانه دارای سیم ارت هستند ؟

2) آیا دو شاخه وسایل قابل وصل به سیم ارت می باشند ؟

3) آیا قسمت های الکتریکی بین دستگاه ها عایق شده اند ؟

4) آیا کلید این دستگاه ها عایق می باشند ؟

5) آیا جهت تغذیه این دستگاه ها از سیم سیار مجهز به سیم ارت استفاده می شود ؟

6) آیا سیم رابط و سیم سیار سالم می باشند ؟

7) آیا سیم اتصال به زمین بازرسی و چک می شود ؟

8) آیا دستگاه ها دارای علامت عایق حفاظتی هستند ؟

9) آیا قبل از وصل شدن دستگاه به برق ، دستگاه به سیم زمین وصل می شود ؟

10) آیا از تعمیر دستگاه توسط افراد غیر مسئول جلوگیری می شود ؟

11) آیا تابلوهای برق در محفظه های قفل دار قرار دارند ؟

12) آیا تعمیرات برق توسط افراد مسئول صورت می گیرد ؟

13) آیا هنگام تعمیرات دستگاه های برقی ، فیوزهای تابلوی برق مربوطه برداشته می شود؟

14) آیاهنگام تعمیرات دستگاه های برقی،از ابزارو وسایل بادسته ایمنی(عایق)استفاده می شود؟

15) آیا مقاومت چاه ارت به طور مرتب مورد ارزیابی قرار می گیرد ؟

16) آیا نکات ایمنی در مورد چراغ های دوره گرد ( با برق 220 ولت ) رعایت می شود ؟

17) آیا محل قرار گرفتن تابلوهای برق مناسب است ؟

18) آیا کابل های دستگاه الکتریکی از کابل دستگاه های خبر دهنده جداست ؟

19) آیا در کارخانه سیستم اتصال به زمین وجود دارد ؟

حتما بخوانید:چک لیست کامل ایمنی برق

Sirvan Sheikhi

متولد آذر 1369. کارشناس بهداشت حرفه اي ناپیوسته از دانشگاه علوم پزشکی کرمانشاه می باشم. باتوجه به پراکندگی موضوعات تصمیم به راه اندازی این سایت گرفته ام و در این راستا به یاری همه مهندسین نیازمندم. انشا... بتوانیم به کمک همه، سایت پر محتوایی برای همکاران داشته باشیم.