اصول و کلیات بهداشت حرفه ای

اصول و کلیات بهداشت حرفه ای

قبل از مطالعه این بخش فیلم زیر را مشاهده کنید

این مطلب بروزرسانی شد و فایل پاورپوینت «اصول بهداشت حرفه ای» در 226 اسلاید پیوست شد.

تعریف ­ایمنی:

عبارت­ ­است ­از میزان درجه دور بودن از خطر، واژه (Hazard) که در تعریف­ علمی ایمنی آمده ­است، در واقع شرایطی ­است که دارای پتانسیل رساندن آسیب به کارکنان، تجهیزات­ و ­ساختمان­ها، از بین ­بردن مواد یا کاهش ­کارایی در اجرای یک وظیفه از پیش ­تعیین­ شده می­ باشد.

در استاندارد ISO 8402:1992 واژه ایمنی به صورت زیر تعریف شده است: حالتی که در آن احتمال خطر آسیب (به اشخاص) یا خسارت مادی، به میزان قابل قبول محدود شده باشد.

ایمنی به­ طور صد در صد و مطلق وجود ندارد و عملاً هم هیچ ­­گاه حاصل نخواهد شد از این­روست که گفته می­ شود ایمنی حفاظت ­نسبی در برابر خطرات است

الف : تاريخچه بهداشت حرفه ای در جهان

تاریخچه بهداشت حرفه ای در جهان

بشر از زمانی که خود را شناخته، در پی تلاش و فعالیت بوده و طبیعتاً در مسیر زمان، تحولاتی را پشت سر گذاشته است. اختراع ابزارهای مختلف و به تبع آن تکمیل این ابزارها یکی از مهمترین عوامل تحول در شیوه زندگی انسان است. زمانی ابزار سنگی مورد استفاده قرار می‌گرفت و بعدها با پیدایش آهن و سایر فلزات ابزار فلزی جایگزین آن شد و تا موقعی که آن ابزار جز با نیروی عضلانی انسان حرکت نمی کرد، ابزار دستی اساسی ترین عنصر تولید بوده است. لیکن با ابداع کشاورزی و دامداری، آغاز شهرنشینی و گسترش شهرها، اختراع ماشین آلات و تجلّی عصر ماشین، انقلابی بس عظیم در گسترش فعالیت‌های انسانی پدیدار شد. در دوره هایی که زندگی بشر از شکار و صید و یا کشاورزی تامین میشد به لحاظ سادگی ابزار، عوارض وابسته به شغل (بهداشت محیط کار) ناچیز بوده است و در اکثر موارد از چند خراش یا زخم ساده تا حداکثر، شکستگی اعضاء تجاوز نمی‌کرده است ولی به تدریج که صنعت پیشرفت کرد و نیروی محرکه مکانیکی و الکتریکی بوجود آمد خطرات نیز به همان نسبت افزایش یافت.

برای اوّلین بار سقراط و ابوعلی سینا در آثار خود از دردهای شکمی قولنج مانندی در بین کارگران نقاش نام برده اند که مسلما با سرب موجود در رنگ‌های مصرفی و خواص سمی آن ارتباط داشته است. جالینوس (Galen) از بیماری های معدنچیان و دبّاغان نامبرده است.

قرن شانزدهم

اگری‌کولا (Agricola) و پاراسلوس (Paracelsus) در باره بیماری‌های شغلی کارگران ذوب آهن، فلزات و بیماری‌های معدنچیان و مسمومیت جیوه آثاری به جای گذارده اند. کتاب آگریکولا در سال 1556 یکسال بعد از مرگ او و کتاب پاراسلوس در سال 1567 منتشر شد.

قرن هفدهم

برناردو رامازيني: معروف ترين جمله را در رابطه با بهداشت حرفه ای عصر خود بیان کرد: سقراط در موقع حضور بر بالین بیمار می‌پرسید سن شما چقدر است؟ چند روز است بیمارید؟ اشتهای شما چگونه است، و … من می‌خواهم به گفته او این عبارت را اضافه کنم شغل شما چیست؟ (کتاب بیماریهای شغلی Demordis Artificum Diatriba) رامازینی در کتاب خود از بیماری‌های کوزه گرها، شیشه گرها، نقاش‌ها، شیمیست‌ها، حلبی سازها و دبّاغان و مشاغل گوناگون دیگر نام برده است. وی لزوم استراحت را در فواصل کار توصیه می‌نماید. با مطالعه آثار این دانشمند بزرگ به کسانی که او را پدر طب شغلی نامیده اند کاملا حق می‌دهیم.

قرن هجدهم

در انگلستان توماس پرسیوال پُت (Thomas Percival Pott) که نام او به علت پُت (سل ستون مهره ها) مشهور است متوجه شد که اطفالی که جهت پاک کردن دودکش بخاری‌ها وارد آن می‌شوند به سرطان پوست بیضه مبتلا می‌شوند.

دکتر تاکرا (Charles Turnur Thackrah) پزشک و دانشمند انگلیسی از مسمومیت سرب نزد نقاشان منازل نام برده است. در قرن هیجدهم در سویس تیسوت به بیماری سنگ تراشان اشاره نمود.

قرن نوزدهم و بيستم

در انگلستان توماس الیور در کتاب خود که در سال 1908 منتشر کرد به بیماری‌های شغلی اشاره نموده است. دکتر توماس لِگ (Thomas moris legge) در کتاب خود به نام جذب و مسمومیت سرب که به کمک دکتر گادبای در سال 1912 منتشر کرد به مضرّات این فلز اشاره می‌نماید و متعاقب او در آمریکا مسمومیت فسفر نظر اندریو را جلب می‌کند. در زمان جنگ جهانی دوّم مسئولین کارخانه ها به این نکته پی بردند که در نظر گرفتن شرایط صحیح کار و داشتن کارگران سالم از لحاظ بدنی و روانی امر افزایش تولید میسر نمی‌باشد. پس از جنگ این احتیاج به وسیله جامعه غیر نظامی نیز احساس شد و صاحبان کارخانه ها جهت تامین بهداشت و سلامت کارکنان خود اقدام به تاسیس سرویس‌های طبّی در محیط کارخانه و کارگاه ها نمودند.

ب ـ تاريخچه بهداشت حرفه ای در ايران

تاريخچه بهداشت حرفه ای در ايران

در مرداد سال 1325 وزارت کار و امور اجتماعی تشکیل و قانون موقت کار را تدوین نمود و در سال 1337 قانون مزبور با اصلاحات و تغییراتی به صورت قانون به تصویب رسید و اجرای وظایف مربوط به بهداشت و ایمنی مندرج در قانون کار وقت به عهده اداره کل بازرسی کار قرار گرفت. در وزارت کار و امور اجتماعی وقت ادارات زیر جهت حفظ سلامت و بهداشت کارگران ایجاد گردید.

1 – اداره کل بازرسی کار

این اداره کل دارای چند اداره به شرح زیر بوده است:

• اداره بهداشت کار: این اداره مسئول همکاری و نظارت در تهیه و تدوین استانداردها و آیین نامه های لازم جهت پیشگیری از بیماریهای حرفه ای و بهبود محیط و شرایط کار بوده است. همچنین تهیه و تنظیم برنامه های بازرسی بهداشتی از کارگاه ها و تعیین خط مشی بازرسان بهداشت حرفه ای در نقاط مختلف و کنترل اجرای آن را به عهده داشته است.
• اداره میزان‌های کار: این اداره مسئول تهیه آیین نامه های حفاظتی برای کارگاه های مشمول قانون کار وقت مطالعه و تحقیق در زمینه استاندارد‌های حفاظتی موجود در کشور، بررسی برنامه و نقشه های کارگاه های جدیدالتاسیس و یا در حال گسترش بوده است.
• اداره نظارت و هماهنگی کار: این اداره مسئول بررسی، تجزیه و تحلیل پیشنهادهای واحدهای استانی و شهرستانی هماهنگ کننده در امر روش‌های بازرسی کار، تنظیم کننده برنامه های کوتاه مدت آموزشی بازرسان کار و همکاری با اداره میزان‌های کار در تهیه و تدوین آیین نامه های حفاظتی بوده است.

2 ـ آشنایی با اداره کل بهداشت حرفه ای وزارت بهداشت و نحوه تشکیل و فعالیت آن

سابقه و تشکیلات

در سال 1346 در حوزه معاونت فنی وزارت بهداشت وقت، اداره بهداشت محیط کار در تشکیلات اداره کلّ بهداشت محیط پیش بینی شد و سپس در سال‌های 1347، 1348 و 1349، اداره طب صنعتی در اداره کل خدمات بهداشتی حوزه معاونت فنی وزارت بهداری وقت تاسیس گردید. سپس در سال‌های 1350، 1351 و 1352 تا اوایل 1353، اداره بهداشت محیط کار به بهداشت محیط کار و هوا تغییر نام داد و اداره طب صنعتی همچنان به وظایف خود ادامه می‌داد. در اواخر دهه 1350 در حوزه معاونت امور بهداشتی و جمعیت و تنظیم خانواده وزارت بهداری وقت اداره بهداشت حرفه ای در دفتر خدمات بهداشتی ویژه که بعدا به اداره کل خدمات بهداشتی ویژه تغییر نام داد تشکیل گردید.

تا قبل از سال 1362 وزارت کار و امور اجتماعی و وزارت بهداشت وقت مشترکا بر نیروی کار و محیط کار نظارت و مراقبت داشتند. به منظور جلوگیری از دو باره کاری و ارتقاء کیفیت ارائه خدمات برای حفظ و بالا بردن سلامت شاغلین، طی مصوبه مورخ 3/10/62 در هیئت دولت. مسائل بهداشتی محیط کار و کارگر، از وظایف وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی شناخته شد و جهت انجام این وظیفه خطیر، اداره کل بهداشت حرفه ای تشکیل و مسئولیت حفظ و ارتقاء سلامت نیرو‌های شاغل کشور در مشاغل گوناگون جامعه را عهده دار گردید و با توجه به تصویب قانون جدید کار توسط مجمع تشخیص مصلحت نظام جمهوری اسلامی ایران در سال 1369، به حکم ماده 85 قانون کار، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی عهده دار بهداشت و درمان کارگران و وزارت کار و امور اجتماعی مسئول ایمنی کارگران گردید.

3- سياست‌های کلی بهداشت حرفه ای در ایران

• تحقق اهداف عالی اصول 29 و 43 قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران
• توزیع عادلانه امکانات بهداشتی ـ درمانی کشور که از عوامل مهم توسعه اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی است
• ارتقاء سطح سلامت کارگران
• گسترش فرهنگ خدمات بهداشتی
• جلب مشارکت کارفرما جهت تامین حفظ و ارتقاء سلامت کارگران
• آموزش هرچه بیشتر کارگران
  تحقق اهداف عالی سازمان جهانی بهداشت، جهت تامین سلامت برای همه، حتی الامکان در نزدیکترین محل کار با زندگی

ج ـ اصول بهداشت حرفه ای

اصول بهداشت حرفه ای

1 ـ شناسایی

اوّلین قدم در عملیات اجرایی بهداشت حرفه ای شناسایی است و از مراحل مختلفی تشکیل می‌گردد. بازدید اوّلیه، تشخیص فرآیند، تعیین منابع خطر و مزاحم، تخمین شدت خطر و افراد در معرض … با انجام این مرحله، طی یک بازدید مقدماتی، خصوصیات کلی کار، محیط کار شناسایی می‌شود. مواد اولیه، مواد بینابینی، و تولید نهایی شناسایی و بر حسب کار، مواد و تجهیزات بکار گرفته شده، منابع احتمالی خطر تعیین و متعاقبا با در نظر گرفتن شدت خطر، افراد در معرض، نوع کار  (Work Load) اولویت بندی شده و مقدمات اجرایی مرحله بعدی، که اندازه گیری است فراهم می‌شود.

2 ـ اندازه گيری

به منظور نشان دادن میزان و شدت خطر، محل‌های آلوده، تعیین افراد در معرض و بالاخره تعیین کارآیی اقدامات کنترلی به کار گرفته شده و موجود در محیط کار اندازه گیری صورت می‌گیرد.

اولین اقدام پس از مرحله شناسایی، تعیین حدود نسبی عامل زیان آور است. بدین منظور ممکن است کارشناس بهداشت حرفه ای با استفاده از تجربیات خود عمل نماید. (در شرایطی که به فاصله یک متری، مکالمه عادی، بدلیل سر و صدا امکان پذیر نباشد، میزان صدا بالاتر از حد استاندارد تخمین زده می‌شود). و یا با استفاده از وسایل ساده ای مانند Detector tube نوع آلودگی های شیمیایی و حدود نسبی آن‌ها تعیین می‌گردد و اقدام بعدی، تعیین و فراهم کردن ابزار و روش عملی تعیین میزان آلودگی می باشد. اندازه گیری معمولا به دو صورت محیطی و بیولوژیک صورت می‌گیرد که هر یک به نوبه خود به اشکال مختلف به مورد اجرا در می‌آید.

3 ـ تفسير نتايج و تعيين خطر (ارزيابی)

اعداد حاصل از اندازه گیری‌های محیطی و بیولوژیک به تنهایی و به صورت مجرد معنی و مفهومی ندارند و باید که آن‌ها را با میزان‌ها، مورد تفسیر و تجزیه و تحلیل قرار داد. بر همین اساس استاندارد‌های بهداشت حرفه ای مطرح می‌گردد.

وجود هر عامل به اصطلاح زیان آور در هر اندازه و مقدار برای سلامت افراد در معرض، خطرناک و زیان آور نخواهد بود مگر آنکه میزان آن از حد تعیین شده استاندارد (Threshold Limit Volume) بیشتر باشد و آن مقداری است که اکثر افراد معمولی می‌توانند به مدت 8 ساعت در روز و 40 ساعت در هفته برای سال‌ها بدون نگرانی در معرض آن قرار گیرند.

اگر چه در مواردی نوع کار (سختی کار) و قابلیت‌های جسمی افراد می‌تواند زمینه ساز بیماری ها در شرایطی که حتی عامل زیان آور در حدی کمتر از استاندارد است نیز باشد.

4 ـ اقدامات كنترلی

پس از مقایسه و تطبیق میزان عامل زیان آور با استاندارد‌های مربوطه و با در نظر گرفتن شرایط کار، قابلیت‌های جسمی و فیزیولوژیک افراد، اقدامات کنترلی به مورد اجرا در می‌آید.

معمولا اقدامات کنترلی شامل موارد زیر است :

• جایگزینی (حذف منابعی که ایجاد خطر می‌نمایند و جایگزینی منابع کم خطر به نوعی که به فرآیند کار لطمه ای وارد نیاورد)
• محصور کردن (قرار دادن منابع خطرساز در محدوده های بسته ای که تعداد افراد در معرض را به حداقل ممکن رسانده و یا حذف نماید)
• ترمیم و بهبود (که از طریق اجرای یک سری فعالیت‌های جانبی در منابع تولید آلودگی، میزان آن‌ها کاهش می‌یابد)
• ایجاد فاصله و موانع
• تهویه
• وسایل حفاظت فردی

د ـ بهداشت حرفه ای به تعريف سازمان بين المللی كار ILO سازمان جهانی بهداشت

• ارتقاء و حفظ بالاترین درجه از سلامت جسمی، روحی و اجتماعی شاغلین در کلیه مشاغل
• مراقبت از شاغلینی که سلامت آنان در معرض خطرات ناشی از شرایط کار است

هـ ـ اهداف بهداشت حرفه ای

• تامین و ارتقاء بهداشت و سلامت جسمی، روانی و اجتماعی شاغلین
• پیشگیری از بیماری ها و حوادث ناشی از کار
• تطابق شرایط کار با انسان به منظور کاهش اثرات و ابزار کار بر سلامت انسان.

و ـ راه های دستیابی به اهداف بهداشت حرفه ای

• کارگر قبل از استخدام معاینه شده تا متناسب با توانایی‌ها و وضعیت جسمی و سلامتی او به کار گمارده شود
• شرایط کار و آزار‌های ناشی از آن بررسی و در صورت مخاطره آمیز بودن رفع یا کنترل گردد
• تطبیق کار با کارگر و بالعکس به نحوی رعایت شود که از خستگی زودرس و حوادث جلوگیری شود
• نظارت بر سرویس‌های بهداشتی در محیط کار مستمرا صورت گیرد
• علل غیبت از کار بررسی و با رعایت اصول بهداشتی از تکرار آن جلوگیری شود
• استفاده صحیح از وسایل حفاظت فردی به شاغلین آموزش داده شود
• معاینات دوره ای (سالی یکبار) برای تعیین وضعیت سلامتی شاغلین انجام شود.
• دیگر فعالیت های واحد بهداشت

پس از شناسایی، اندازه گیری، ارزشیابی و كنترل عوامل زیان آور محیط کار می توان با استفاده از نتایج اندازه گیری عوامل زیان آور، برای معاینات پزشکی نیز برنامه ریزی كرد. معاینات پزشکی شامل موارد زیر می شود:

معاینات پزشکی قبل از استخدام: كاركنان تازه وارد با توجه به محلی که قرار است شروع به كار كنند، آزمایش های مختلفی مانند عكس ریه، آزمایش شنوایی و آزمایش های پاتوبیولوژی و… را انجام می دهند و پس از انجام این آزمایش ها توسط پزشک سازمان معاینه می شوند. بنابراین لازم است همه متقاضیان کار قبل از استخدام مورد معاینه پزشکی قرار گیرند.

معاینات سلامت شغلی

بعضی از اهداف معاینات قبل از استخدام عبارتند از :

• حفظ صنعت، سرمایه و سلامت دیگر کارگران
• تعیین حدود سلامتی متقاضی در بدو ورود
• تشخیص بیماری های زودرس و درمان آنها
• تشکیل پرونده بهداشتی و استفاده ازآن در معاینات بعدی

معاینات پزشکی دوره ای: به منظور تشخیص به موقع بیماریها و تعیین اثر محیط کار بر سلامت افراد که این معاینات دوره ای، سالی یکبار انجام می شود.

معاینات دوره ای شامل دو بخش:

آزمایش های پاتوبیولوژی و معاینات شغلی اختصاصی است. معاینات شغلی اختصاصی بسته به شرایط محیط کار و نوع عوامل زیان آور موجود برنامه ریزی می شود و شامل اسپیرومتری (آزمایش تنفسی) برای افرادی که در معرض آلودگی هوا قرار دارند و ادیومتری (آزمایش شنوایی) برای افرادی که در معرض سرو صدا قراردارند می شود.

انجام کمک های اولیه برای افراد حادثه دیده و رساندن بیماران اورژانسی به مراکز درمانی، ویزیت بیماران توسط پزشک و تحویل دارو های تخصصی با تجویز پزشک، جمع آوری آمار حوادث و تجزیه و تحلیل آنها، تهیه کارت بهداشتی پرسنل رستوران و آبدارخانه و انجام آزمایش های تخصصی به منظور دریافت کارت بهداشتی، تزریق واکسن های مورد نیاز از جمله هپاتیت، آنفلوآنزا، کزاز و … با نظارت پزشک متخصص، نظارت و کنترل بر بهداشت آب آشامیدنی از طریق انجام آزمایش کلر سنجی روزانه از آب ورودی به پالایشگاه و آزمایش های تخصصی آب شرب و غیر شرب در فواصل مناسب توسط مرکز بهداشت منطقه، بازدیداز رستوران و سرویس های بهداشتی در فواصل زمانی مشخص، سمپاشی و طعمه گذاری واحدها و محیط پالایشگاه و در نهایت اجرای دستورالعمل های استاندارد OHSAS ۱۸۰۰۱ از دیگر فعالیت های واحدهای بهداشت است.

ز ـ نقش بهداشت حرفه ای در توسعه پايدار

بنابر اعلامیه کنفرانس عالی ریو توسعه پایدار به عنوان یک استراتژی برای برآورد نیازهای جمعیت موجود دنیا بدون داشتن آثار سوئی روی سلامت انسان و محیط زیست و بدون به مخاطره انداختن منابع آیه جهانی و بنابراین بدون به خطر انداختن قابلیت‌های تولید در آینده در نظر گرفته می شود. براساس این اعلامیه، انسان‌ها نقش محوری در ارتباط با توسعه پایدار بر عهده داشته و مستحق برخورداری از یک زندگی بارور و سالم هماهنگ با طبیعت می باشند.

در مبحث بهداشت حرفه ای تغییر عبارات فوق در واقع ایفای نیازهای مادی با کار و دیگر فرآیند‌های تولیدی بدون ایجاد خطر برای سلامتی انسان، اکوسیستم، منابع پایه، بهداشت جامعه، در کوتاه مدت یا بلند مدت خواهد بود. بهداشت حرفه ای به عنوان عنصری اساسی یک بعد بهداشتی و اجتماعی از اصل توسعه پایدار را تشکیل می‌دهد و مسلما عملکرد‌های بهداشت حرفه ای مجموعه ای از فعالیت‌های کلیدی است که رسیدن به توسعه پایدار را تسهیل می‌کند.

نقش محوری بهداشت حرفه ای در توسعه پایدار

1. پیشگیری از حوادث، آسیب‌ها و بیمارهای شغلی و حفاظت کارگران در مقابل فشار‌های بیش از حد جسمی و روانی بر استفاده بهینه از منابع محدود موجود و به حداقل رساندن کاهش غیرضروری منابع مادی و انسانی دلالت دارد.
2. هدف از محیط کار ایمن و سالم، بکارگیری ایمن ترین تکنولوژی همراه با مصرف انرژی کم، ایجاد آلودگی کمتر و تولید مواد زائد کم می‌باشد و در اغلب کشورها قوانین مربوط به بهداشت حرفه ای بر استفاده از بهترین تکنولوژی که دسترسی به آن نیز ممکن باشد، تاکید دارد.
3. بکارگیری اصول بهداشت حرفه ای موجب افزایش کیفیت محصولات، بهره وری و فرآیند مدیریت گردیده و بنابراین در ممانعت از افت غیرضروری انرژی و مواد و همچنین پیشگیری از اثرات ناخواسته بر روی محیط زیست نقش موثری خواهد داشت.
4. اغلب مخاطرات محیط از محیط‌های کاری همچون صنعت، کشاورزی، حمل و نقل و خدمات، ناشی می‌شوند. کارشناسان و دیگر افراد مسئول در امر بهداشت حرفه ای به خوبی از فرآیند‌ها و عواملی که ممکن است برای محیط زیست مخاطره آمیز باشد، آگاهی دارند و اغلب این اطلاعات در مراحل اوّلیه بروز مشکل در اختیار آن‌ها قرار می‌گیرد و بنابراین قادرند پیشگیری‌های اوّلیه را انجام دهند در غیر این صورت عناصر مخاطره آمیز در محیط پراکنده خواهند شد.
5. در مورد حفاظت محیط زیست وقتی که مشکلات ناشی از سیستم‌های تولیدی مطرح می‌شود. انتظار می‌رود که عملکرد بهداشت حرفه ای از نظر کارایی و صرف هزینه مورد تایید قرار گیرد. به همین منظور در برخی کشور‌های صنعتی فعالیت‌هایی را برای برقراری ارتباط نزدیکتر بین بهداشت حرفه ای و بهداشت محیط زیست آغاز نموده اند.
6. هدف از خدمات بهداشت حرفه ای تامین سلامت و استفاده بهینه از توان کاری و رفاه کارگران می‌باشد. وجود نیروی کار سالم، بارور و با انگیزه عامل کلیدی برای توسعه اقتصادی و اجتماعی محسوب می‌شود. به علاوه بهره وری و کیفیت بالای کار می تواند تولید سالم مواد و کالا‌ها و همچنین اقدام عملی دستیابی به اصول توسعه پایدار را تضمین نماید.
7. اکثر مخاطرات زیست محیطی ابتدا در محیط‌های کاری و یا جمعیت‌های کارگری مورد شناسایی قرار می‌گیرند. بنابراین بهداشت حرفه ای در همان نقطه شروع یک سیستم، اعلام خطر برای تعیین مخاطرات زیست محیطی را فراهم می‌کند که می‌توان براساس آن مدل‌های موثری برای فعالیت‌های پیشگیری ارائه نمود.
8. بیش از 50% افراد بزرگسال در محیط کار در معرض عوامل زیان آور شیمیایی، فیزیکی، بیولوژیکی، ارگونومیکی یا استرس‌های روانی و فشار کاری بیش از حد قرار می‌گیرند. در این مورد برای دستیابی به یک زندگی سالم و بارور می‌توان از بهداشت حرفه ای به عنوان ابزاری مناسب بهره گرفت.
   وضعیت کلی محیط زیست و اکوسیستم به طور مستقیم و غیر مستقیم بر روی بهداشت کارگران در مشاغل مختلف کشاورزی، معدن و ماهیگیری و تولید تاثیر می‌گذارد. بنابراین یک ارتباط دو جانبه بین ایمنی و بهداشت حرفه ای از یک طرف و توسعه پایدار توام با محیط سالم از طرف دیگر وجود دارد.
9. با توجه به اهمیت رفاه افراد و برای توسعه اقتصادی و اجتماعی جوامع و کشورها، خط مشی وجود دارد که دستیابی هر فرد را به کار امکان پذیر ساخته و آن‌ها را قادر می‌سازد که هزینه زندگی خود و خانواده شان را تامین نمایند. بالا بودن آمار شاغلین، یک عامل کلیدی در توسعه پایدار و ایمن کشورها محسوب می ‌شود، در حالی که افزایش نرخ بیکاری و تبعات منفی آن عاملی تهدید کننده برای این توسعه به شمار می‌رود.
10. در کشورهای در حال توسعه بهداشت و رفاه خانواده در گرو سلامتی و بهره‌وری نیروی کار آن خواهد بود. بنابراین وضعیت زندگی اعضای آن متاثر از اقدامات بهداشت حرفه ای خواهد بود در غیر این صورت با توجه به پایین بودن سطح بهداشت و کاهش توان کاری، بحران شدیدی در خانواده به وجود آورده و به طور غیر مستقیم بهداشت، رفاه و اقتصاد جوامع را تحت تاثیر قرار می ‌دهند.

عوامل زیان آور و محیط کار:

• عوامل زیان‌ آور فیزیکی
• عوامل زیان آور شیمیایی
• عوامل زیان آور  زیست شناختی (بیولوژیکی)
• عوامل زیان آور ارگونومیک

بیماری های شغلی و اصول پیشگیری از آنها

بیماری های شغلی ناشی از کار

بیماریهای شغلی به گروهی از بیماری ها اطلاق می شود که به علت کار به وجود آمده و یا به عبارت دیگر منحصرا بیماری هایی هستند که عامل مولد آنها در محیط کار است. تمامی بیماریهای شغلی برخلاف گروهی از بیماریهای غیر شغلی که هنوز عامل مولد آنها تشخیص داده نشده است دارای علت بخصوصی بوده و به آسانی قابل تشخیص هستند. این گروه از بیماریها کمتر از بیماریهای غیر شغلی دیده شده و با توجه به اینکه زاییده کار آدمی هستند امکان پیشگیری از آنها بسیار بیشتر است. بهترین روش جهت طبقه ‌بندی بیماریهای شغلی توجه به عامل مولد این بیماریها است، لذا با توجه به این امر این گروه از بیماریها را می ‌توان به 5 دسته تقسیم کرد:

بیماریهای ناشی از عوامل فیزیکی:

از عوامل به وجود آوردنده این دسته از بیماریهای شغلی، حرارت، نور، فشار، سروصدا، ارتعاش، الکتریسیته، اشعه X و مواد رادیواکتیو را می ‌توان ذکر کرد.

آثار سرو صدا به طور کلی سرو صدا در محیط کار عوارض مختلفی را ایجاد می ‌کند که عبارتند از:

• عوارض روانی و عصبی
• تداخل در ارتباطات
• خستگی و کاهش راندمان کار
• اثر فیزیولوژیکی

1. اثر روانی سر و صدا به مشخصات فیزیکی صدا مانند فرکانس، فشار و شدت صدا بستگی دارد. به طوری که سر و صدای زیاد باعث کاهش تمرکز اعصاب و فعالیت‌ های مغزی شده و بر روی سلسله اعصاب اثر می‌ گذارد. سردرد، سرگیجه، ضعف عمومی، بی ‌خوابی و عصبی شدن از جمله علا‌ئمی هستند که در این زمینه ظاهر می ‌شوند. تداوم کار در معرض چنین سرو صدایی ممکن است باعث شود فرد به امراض روانی مبتلا‌ گردد.
2. در محیط پر سر و صدا امکان صحبت کردن و گاهی اوقات به علت نوع کار، انجام دادن درست آن مقدور نیست. در چنین حالتی افراد مجبور می ‌شوند با صدای بلند با یکدیگر صحبت کنند که ادامه این کار عوارض مختلفی را می ‌تواند ایجاد کند. این موضوع تحت عنوان تداخل در ارتباطات مطرح است.
3. خستگی و کاهش راندمان کار، از دیگر عوارض سر و صدای محیط کار است که آن را از نظر کیفی و کمی تحت تاثیر قرار می ‌دهد و از بعد اقتصادی بسیار مهم است.
4. در خصوص اثر فیزیولوژیکی هم گفتنی است سر و صدای شدید بر روی دستگاه‌ های مختلف بدن عوارض گوناگونی به جای می ‌گذارد. از جمله کاهش میزان شنوایی که ممکن است به کری موقت یا دائمی بینجامد. درد گوش، حال بهم خوردگی، بالا‌ رفتن فشار خون، زخم معده و … از دیگر بیماری‌ هایی هستند که در این زمینه بروز پیدا می‌ کنند.

روشنایی

در استانداردهای مهندسی برای هر مکانی با توجه به کاربردی آن میزانی از شدت روشنایی در نظر گرفته شده است که جداول آنها به تفکیک کاربری های متفاوت، حداقل و حداکثر و شدت روشنایی مورد نیاز و حتی شدت روشنایی پیشنهادی را معین کرده است

تامین نور کافی و مناسب در محیط‌ های کار:

طراحی روشنایی محیط کار

در محیط های کاری با نور مناسب امکان بروز هر نوع حادثه نیز کاهش می‌یابد. نور مناسب از طریق استفاده از نور طبیعی و مصنوعی و یا هر دو تامین می گردد. این نور می بایست دارای روشنایی کافی بوده، خیره کننده نباشد و به طور یکسان پخش شده باشد.

عوارض ناشی از ازدیاد نور:

• خیرگی: مهمترین عارضه ناشی از ازدیاد نور است. این حالت در اثر برخورد مستقیم نور به چشم و یا انعکاس شعاع تابش نور از سطوح شفاف به چشم بوجود می آید.
• علائم خیرگی: احساس ناراحتی و درد در چشم، کم شدن حس بینایی، ترس از نور و ریزش اشک پدید می‌آید. مثلاً زمانی که منبع نور به طور مستقیم در میدان دید کارگر قرار گیرد باعث بروز خیرگی می شود برای جلوگیری از بروز این مشکل منابع روشنایی بایستی به فواصل مناسبی نسبت به هم نصب شود.

عوارض ناشی از کمبود نور:

در کارگاه هایی که نور مناسب و کافی وجود نداشته باشد به خصوص در مورد کارهای ظریف و دقیق باعث اختلال و کاهش بینایی خواهد شد.

1. این عوارض شامل فشار در چشم، سردرد،‌ سرگیجه خستگی، بی‌میلی نسبت به کار و نیستاگموس حرفه‌ای می‌باشد.( بیماری نیـسـتاگـموس سـبب بـروز حـرکات غیر طبیعی در چشم می شود.)
2. بیماریهای ناشی از عوامل مکانیکی: استفاده از ابزار و ادوات دستی در بعضی از اشخاص که عادت به این کار ندارند و همچنین فشارهای مکرر بر روی مفاصل در اثر نحوه انجام کار و یا حرات ظریف تکراری سبب بروز ناراحتی‌هایی می‌شوند که پینه بستن و بورسیت از آنجمله‌ هستند.
3. بیماریهای ناشی از عوامل بیولوژیکی: اشتغال در بعضی از مشاغل با توجه به شرایط محیط کار و مواد مصرفی یا تولیدی، کارگر را مستقیماً در خطر ابتلا به بیماریهای عفونی خاصی مانند سیاه زخم قرار می‌دهد.

ذیلاً برخی از این بیماریها شرح داده می شود:

هپاتیت B:

ویروسی از جمله بیماریهای عفونی است که با علائم عمومی و گوارشی و آسیب های کبدی شناخته می شود . علائم بیماری شامل ضعف ، درد ماهیچه ای، سردرد، تهوع استفراغ، درد شکم، بی اشتهایی و به تدریج علائم یرقان از قبیل زردی و خارش در پوست می باشد ادرار بیمار تیره و مدفوع کم رنگ می شود . کبد بیمار نیز دردناک و بزرگ می شود. انتقال این بیماری معمولاً از راه پوست و در اثر تماس با خون و وسایل یا لباس آلوده صورت می گیرد. خراش های کوچک و زخم های پوستی نیز در این انتقال موثرند. همچنین در صورت آلودگی دست ها، انتقال از راه دهان نیز وجود دارد این بیماری درمان اختصاصی ندارد و در بیشتر موارد بیماری سیر نسبتاً خفیفی را طی می کند ولی با این حال مواردی از مرگ مشاهده شده است. اقدامات لازم برای پیشگیری از این بیماری عبارتند از : رعایت کامل نکات بهداشتی هنگام کار با مواد یا وسایل آلوده ، استفاده از دستکش و …

ایدز:

ایدز یکی از مهمترین مشکلات بهداشتی است که مردم جهان با آن روبرو شده اند . ویروس ایدز باعث از بین رفتن ایمنی بدن می شود. این ویروس برای نخستین بار در ماه مه 1983 به وسیله دانشمندان انستیتو پاستور فرانسه شرح داده شد.  ویروس ایدز نسبت به حرارت حساس می باشد ولی در مقابل اشعه های یونساز و پرتو ماوراء بنفش نسبتاً مقاوم است.

راه های سرایت بیماری: سرایت از راه خون، از راه تماس جنسی و از راه مادر به کودک.

گروه های در معرض خطر : کارکنان خدمات بهداشتی درمانی از راه سوزن آلوده و جراحت، مردان هم جنس باز، معتادان تزریقی و …. دوره کمون این بیماری دقیقاً مشخص نشده است ولی به نظر می رسد فاصله زمانی بین آغاز عفونت تا ظهور بیماری از شش ماه تا 5 سال است.

بروسلوز (تب مالت)

علائم این بیماری عبارت است از تب مداوم یا متناوب و نامنظم، سردرد، ضعف، عرق زیاد، لرز، درد مفاصل، افسردگی، درد عمومی بدن، این بیماری ممکن است چند روز چندین ماه ویا به ندرت چند سال ادامه داشته باشد. مخزن اصلی بیماری برای انسان، شامل گاو، گوسفند، بز، اسب و خوک می باشند.

این بیماری در کسانی که با حیوانات آلوده یا بافت های آنها کار می کنند، کارگران مزارع، دام پزشکان و کسانی که شیر یا فراورده های شیری مانند پنیر یا بستنی تولید شده از شیر خام را مصرف می کنند ممکن است دیده شود. و با انجام اقداماتی چون جوشاندن شیر، رعایت اصول بهداشتی در هنگام نابود کردن لاشه ، عدم تماس با ترشحات جنین سقط شده و جفت و همچنین گندزدایی منطقه آلوده و … قابل پیشگیری است.

کزاز:

این بیماری در کسانی که در امور ساختمانی فعالیت دارند، کشاورزان، کارگران فاضلاب، پرستاران و … می تواند دیده شود . عامل آن از طریق زخم های باز آلوده به خاک، گرد و غبار، مدفوع حیوان و انسان وارد بدن می شود. از علائم این بیماری می توان بی قراری، تحریک پذیری، سردرد، انقباض ماهیچه ها و قفل شدن فک ها و آسیب به دستگاه عصبی را نام برد. راه پیشگیری از این بیماری ایمنی سازی  (واکسیناسیون) تمام افرادی است که با خاک، مواد و وسایل آلوده در تماس هستند. به ویژه آنهایی که ممکن است در هنگام کار خراش یا زخم بردارند.

کرم قلابدار:

 یک بیماری انگلی که با علائم کم خونی، فقر غذایی، لاغری، عقب ماندگی جسمی و روحی، خستگی زودرس و بی حوصلگی تظاهر می کند. کرم قلابدار در مناطق گرم و مرطوب و در نواحی معتدل بویژه شمال و جنوب کشور دیده می شود. پائین بودن سطح بهداشت عمومی و پراکندگی مدفوع در محیط زیست و استفاده از آن به عنوان کود در مزارع به انتشار وسیع بیماری کمک می کند. بیماری در گروه های گوناگونی که با خاک سرو کار دارند مانند کارگران مزارع برنج، توتون، نیشکر، کارگران ساختمان سازی و … بیشتر دیده می شود.

هیستوپلاسموز:

یک بیماری عفونی قارچی که تظاهرات آن در ریه دیده می شود. این بیمارها ممکن است از نظر بالینی بدون نشانه بوده و یا علائمی مانند تب، خستگی، بی قراری، کم خونی، بزرگ شدن طحال و کبد ، لاغری درد ماهیچه ها و اختلالات گوارشی را بروز دهد. خاک به ویژه خاک هایی که مواد آلی بیشتری دارند و آلوده به مدفوع پرندگان می باشند و همچنین درختانی که در حال پوسیدگی هستند مخزن بیماری محسوب می شوند . روش انتقال بیماری تنفس هوای آلوده به قارچ است و دوره کمون بیماری معمولاً 8 روز پس از تماس با عامل عفونت می باشد. کارگرانی که بیشتر در معرض خطر هستند می بایست هنگام کار از ماسک استفاده کنند و از روش های کنترل گرد و غبار می بایست استفاده شود.

4- بيماريهای ناشی از عوامل شيمیایی: عوامل شیمیایی مورد استفاده در صنعت سبب به وجود آمدن اکثر بیماریها و مسمومیت های ناشی از کار هستند، که با توجه به راه دخول به بدن به 3 دسته زیر تقسیم‌بندی می‌شوند.

1. بیماریها و مسمومیت هایی که ناشی از جذب مواد از طریق دستگاه گوارشی هستند. از موادی که از این طریق ممکن است وارد بدن شوند و ایجاد ناراحتی کنند ارسنیک و فسفر قابل ذکرند.
2. بیماریها و مسمومیت هایی که ناشی از جذب مواد از طریق دستگاه تنفسی هستند مانند ذرات گرد و غبار، گازها و دود از این طریق جذب می شوند.
3. بیماریها و مسمومیت هایی که ناشی از جذب مواد از طریق پوست هستند، مانند جذب تترا اتیل سرب، انیلین و فنول.

کره زمین بوسیله اتمسفر گازی شکل که دارای ترکیب معینی است احاطه شده است. در این اتمسفر حدود 78.09 درصد نیتروژن، 20.95 درصد اکسیژن، 0.93 درصد آرگون،0.03 درصد دی اکسید کربن و مقادیر ناچیزی نئون، هلیوم، کریپتون، هیدروژن، گزنون، مواد رادیو اکتیو، اکسیدهای ازت و ازن وجود دارد که ممکن است در هر محل با چند درصدی بخار آب مخلوط شود. مقدار هر یک از این گازها که از حد معمول بیشتر شود و یا هر ماده دیگری غیر از آنها که در اتمسفر وجود داشته باشد، ماده آلوده کننده یا آلاینده دانسته می شود. آلاینده را می توان بر حسب حالت فیزیکی، ترکیب شیمیایی و یا اثرات فیزیولوژیک آنها تقسیم بندی کرد.

تقسیم بندی آلاینده ها بر اساس حالت فیزیکی

انواع آلاینده های هوا

بر این اساس می توان آلاینده ها را به دو دسته زير تقسیم نمود.

1. گازها و بخارات
2. مواد معلق

مسمومیت: عبارت است از بهم خوردن تعادل فیزیولوژیک، جسمانی یا روانی موجود زنده که در اثر ورود و تماس با ماده خارجی سمی از راه های گوناگونی مثل پوست ، استنشاق و … رخ می دهد. مسمومیت با ظهور علایم و عوارض خاص همراه بوده که شدت آن به نوع ماده سمی، مقدار آن و طول مدت تماس بستگی خواهد داشت.

الف) مسمومیت حاد: که معمولاً ماده سمی یکباره به مقدار نسبتاً زیاد با شخص تماس می یابد و از راه معین تأثیر می کند. علائم و عوارض مسمومیت حاد اغلب شدید و سریع بوده و در صورت نرسیدن کمک و اقدامات درمانی به مرگ منتهی می شود.

ب) مسمومیت مزمن: که معمولاً ماده سمی به مقدار اندک یا جزئی در نوبت های متعدد و در مدت زمان دراز وارد بدن می شود ، و عوارض آن به کندی و پس از گذشت مدت زمان دراز ظاهر می شود و لذا شخص به مدت طولانی از مسمومیت ناآگاه می باشد و تنها با آزمایشات و معاینات دوره ای قابل تشخیص می باشد . همچنین در تقسیم بندی دیگری مسمومیت ها به سه دسته اتفاقی، عمدی و شغلی تقسیم می شوند. در مسمومیت شغلی راه ورود ماده سمی در درجه اول تنفسی و در مرحله بعد پوست می باشد. در مسمومیت شغلی معمولاً مسمومیت از نوع مزمن بوده و آثار و بقایای سموم در درجه نخست در هوای کارگاه ها و محیط کار جست و جو و اندازه گیری می شود. و بررسی روی افراد زنده یا کارگران انجام می گیرد. در زیر به برخی از مواد مهمی که در صنعت باعث ایجاد مسمومیت های شغلی می شوند به اختصار اشاره می گردد:

سم شناسی فلزات

سم شناسی

سرب: این فلز بیشتر زمانی که به شکل دمه یا دود فلزی بوده و از طریق ریه ها جذب شود باعث مسمومیت می شود. جوشکارانی که تیرهای آهنی رنگ شده با ضد زنگ یا سرنج را جوش می دهند کارگران ریخته گری، لحیم کاری، باطری سازی، ساخت لوله، سرامیک سازی و … در تماس با این ماده هستند. آزمایش خون و ادرار وجود مسمومیت را اثبات می کند. مسمومیت با سرب ساتورنیسم نامیده می شود و باعث عوارضی مثل قولنج روده، یبوست، حالت تهوع، کم خونی، ضعف و سستی در مچ دست و قوزک پا، سردرد، توهم، اغما و سرانجام مرگ می شود.

جیوه: ترکیبات آن در صنایع پتروشیمی، تولید دماسنج، فشار سنج، لامپ های جیوه ای، فرآورده های دندان پزشکی و …. مصرف می شود. در گذشته که در نمدبافی از جیوه استفاده می شده است کارگران دچار لرزش های مخصوص در بدن می شده اند که به آن لرزش کلاه سازان می گویند. در مسمومیت حاد عارضه اصلی آسیب به کلیه هاست و در مسمومیت مزمن عوارض روانی  نبود تمرکز فکر، سردرد، خستگی و ضعف، گیجی و بی خوابی است.

آزبست: آزبست یا پنبه نسوز در ساخت لباس های ایمنی، انواع فیلترها، سیمان، آجر کف اتاق، پتوهای خاموش کننده آتش، لنت ترمز و کلاچ ماشین و … مصرف شده و در معادن، آسیاب ها، کارخانه های نساجی رشته های آزبست، و همچنین در ساختمان سازی، لوله کشی، جوشکاری و … کارگران را درگیر می کند. مهمترین عوارض آزبست آزبستوزیس (فیبروز ریه)، سرطان ریه، سرطان حنجره و … می باشد.

سیلیس: سیلیس فراوانترین ماده معدنی در پوسته زمین است. که به دو شکل آزاد و ترکیبی وجود دارد. سیلیس آزاد مانند کوارتز، سنگ چخماق و … می باشد و در صنایع مختلفی مثل شیشه سازی و ریخته گری مصرف می شود. این ماده باعث بیماری مهمی بنام سیلیکوزیس (فیبروز ریه) می شود.

5- بیماریهای ناشی از عوامل روانی: به مواردی نظیر روابط نامطلوب کارگر یا کارمند با همکارانش، با رئیس یا کارفرما، عدم رضایت از شغل و … است. مانند اختلال در تعادل عصبی و بحرانهای عاطفی و روانی.

6- بیماری های ناشی از عوامل ارگونومیکی

ارگونومی یا همان مهندسی فاکتورهای انسانی، علمی ترکیبی است که سعی دارد ابزارها، دستگاه‌ها و محیط کار و مشاغل را با توجه به توانایی هایی جسمی- فکری و محدودیت‌ها و علایق انسانها، طراحی نماید.

این علم با هدف افزایش بهره‌وری، با عنایت بر سلامتی، ایمنی، و رفاه انسان در محیط، شکل گرفته است. همچنین این علم در تلاش است به جای متناسب‌سازی انسان با محیط، محیط را با انسان متناسب سازد.

اهداف شناخت ارگونومیک را می توان به شرح زیر طبقه بندی کرد:

1. برخورداری از تندرستی
2. تقویت توانایی های بدن
3. بالا بردن راندمان فعالیت
4. رهایی از عوارضی همچون استرس، چاقی، چشم درد، درد پشت و درد گردن و یا بیماری هایی که از صدمات کشش متمادی به وجود می آیند.
5. یافتن روش‌هایی برای درست انجام دادن کارهای تکراری و یا سنگین.

شناخت علت بیماری اولین و مهمترین مرحله در امر پیشگیری از بیماریهای ناشی از کار بوده و برای تشخیص بیماری می‌توان با بررسی علائم کلینیکی و ارزشیابی هرگونه تغییر در سلامت کارگران ضمن انجام معاینات دوره‌ای و یا مراجعه به درمانگاه و همچنین انجام مطالعات اپیدمیولوژیکی در گروه های کارگری به نتایج مشخص نائل شد. با توجه به اینکه در اکثر بیماریهای ناشی از کار ضایعات حاصله غیرقابل برگشت بوده و درمان اساسی برای آنها وجود ندارد، لذا رعایت اصول پیشگیری اهمیت خاصی را دارا هستند. حال به برخی از این اصول اشاره می‌کنیم.

• جایگزینی: یکی از اساسی ترین اصول پیشگیری بوده و منظور عدم استفاده از مواد بیماریزا و جایگزینی آنها با مواد غیر بیماریزا و یا با قدرت بیماریزایی کمتر است که همان خواص صنعتی را دارا باشند.
• جداسازی: در این اصل منظور حتی الامکان جدا کردن کارگر از محوطه آلوده محیط کار به عوامل زیان‌آور و یا رسانیدن تعداد کارگران مجبور به کار در محیط های آلوده به حداقل است. از این روش برای اولین بار در زمانهای قدیم در معادن زغال سنگ و یا سایر معادن در مواقع انفجار استفاده می‌کردند. بدین معنی که در موقع انفجار در تونل ها تمامی کارگران از محیط کار دور می شدند و در حقیقت یک نفر که مجهز به وسایل ایمنی بود مأمور کار شده و بدین ترتیب در صورت بروز سانحه تنها جان یک کارگر در خطر بود.
• محصور کردن: این اصل معمولاً همزمان با استفاده از تکنیک های مکانیکی و اتوماتیک درصنعت مورد استفاده قرار گرفت، مانند مخلوط‌ کردن حشره‌کش ها.
• استفاده از تهویه مصنوعی: استفاده از این روش برای جلوگیری از الودگی محیط کار به آلوده‌کننده‌های شیمیایی چون گرد و غبار، بخارات و گازها است که با دور کردن مواد آلوده‌کننده از نقطه تولید با استفاده از سیستم های مکنده عملی است.
• تهویه عمومی: مکانیسم این عمل بر پایه رقیق کردن آلوده‌کننده‌های محیط کار با ورود هوای تازه و تمیز از یک نقطه دیگر کارگاه می‌باشد.
• استفاده از متدهای مرطوب: استفاده از آب برای جلوگیری از پخش گرد و غبار در محیط های کار از قدیم مورد استفاده بوده و مورد نیاز است.
• وسایل حفاظت فردی: استفاده از وسایل حفاظت فردی می‌تواند در اکثر موارد کمک به امر پیشگیری از بیماریها و حوادث ناشی از کار کند.
  رعایت اصول بهداشت فردی: رعایت این امر به ویژه در پیشگیری از بیماریها و مسمومیت های ناشی از عواملی که از طریق دستگاه گوارش وارد بدن می‌گردند اهمیت خاصی را دارا می‌باشد.
• نظافت عمومی کارگاه ها: به کار بستن این اصل به دو علت دارای اهمیت می‌باشد. اولاً امکان آلودگی هوای محیط کار را به آلوده‌کننده‌های مختلف که به علت عدم نظافت در گوشه و کنار کارگاه ها جمع شده و به علل مختلف ممکن است در هوای کارگاه پراکنده شوند کم کرده در مقابل تمیزی و نظیف بودن محیط کار سبب رعایت اصول نظافت از طرف کارگران می‌گردد.
• آموزش مسائل بهداشتی: منظور آشنا کردن کارگر به نحوه انجام صحیح کار، خطرات موجود در محیط کار، نحوه استفاده صحیح از وسایل حفاظت فردی،‌ رعایت اصول بهداشت فردی و به طور کلی نحوه پیشگیری از بیماریها و انجام کمک های اولیه است.
• کنترل پزشکی: منظور تشخیص زودرس بیماریهای ناشی از کار و اقدام به درمان و پیشگیری به موقع است. این امر با انجام معاینات اولیه و دوره‌ای انجام‌ پذیر می‌باشد.
• اندازه‌گیری عوامل آلوده‌کننده محیط کار: فلسفه این کار اندازه‌گیری و تعیین مقدار عوامل آلوده‌کننده محیط کار و مقایسه آن با استانداردهای بین‌المللی به منظور اطمینان از نحوه کار دستگاه های کنترل آلودگی محیط کار و اقدام به موقع جهت پیشگیری از اثرات سوء عوامل زیان‌آوری است که مقدار آنها در محیط های کار ممکن است به علت نقص در دستگاه های کنترل و یا به علل دیگر بیش از استانداردهای تعیین شده باشد.
• وضع قوانین و تدوین آئین‌نامه‌ها: این اصل مهمترین اصل در امر پیشگیری از بیماریهای ناشی از کار بوده و منظور وضع قوانین و تدوین مقررات و آئین‌نامه‌های به ویژه‌ای جهت کاربرد اصول ذکر شده قبل در امر پیشگیری از بیماریهای شغلی می‌باشد.

بیماری های شغلی در صورت تشخیص زودرس در مراحل اولیه قابل پیشگیری و کنترل است.

عوامل اثرگذار بر سلامت شاغلین چیست؟ محیط کار دارای عوامل مختلفی است که هر کدام می تواند برای کارگران و سایر افرادی که به گونه ای در معرض آن قرار گیرند سلامت آنها را تهدید نماید مانند:

1. عوامل شیمیایی محیط کار
2. عوامل فیزیکی محیط کار
3. عوامل بیولوژیکی محیط کار
4. عوامل ارگونومیکی و روانی محیط کار

محیط کار به تنهایی عامل بیماری زایی نیست بلکه شرایط، تفکر شخص و عدم رعایت اصول بهداشت نیز از عوامل تشدید کننده می باشد.

بیماری های شغلی دارای مدت مسئولیت هستند و آن مدتی است که کارگر بعد از قطع تماس با عوامل بیماری‌زای محیط کار، علائم بیماری را بروز می دهند، در این صورت است که بیماری او ناشی از کار شناخته می شود. مدّت مسئولیت، مسئولیّت کارفرما و (بیمه گر) در قبال کارگر است.

در مدت زمانی که کارگر در محیط آلوده و بیماری زا کار می کند، طبیعی است که مسئولیت هر نوع خطر از جانب محیط کار که کارگر را تهدید کند با کارفرما است علاوه بر آن حتّی زمانی که کارگر از کار خود جدا شد در صورت بروز بیماری ناشی از کار بر عهده کارفرما است. تمامی مشاغل دارای خطراتی هستند که باید آنها را شناخته و راه های جلوگیری از آنها را به کار بست:

• کارگری که در واحد صنعتی با جیوه، سرب و یا مواد شیمیایی سروکار دارد. ممکن است دچار مسمومیت حاد و یا یک بیماری مزمن شود. کارگر معدن در اثر گرد و غبار یا گازهای معدنی، دچار بیماری ریوی می شود.
• کشاورزان در معرض سموم ممکن است دچار بیماری شوند.
• رانندگان، خلبانان و کسانی که در کارگاه های پر صدا کار می کنند دچار عوارض کاهش شنوایی خواهند شد.
• افرادی که با مواد شیمیایی سروکار دارند ممکن است به بیماریهای پوستی، تنفسی و … دچار شوند.
• کارمندان اداری به علت بی حرکتی و یا کم تحرکی و یا کار در نور ضعیف و غیر استاندارد می توانند دچار بیماریهای اسکلتی، عضلانی و چشمی شوند.

بیماری های شغلی بر حسب عامل فیزیکی مولد بیماری در محیط کار عبارتند از:

1. بیماری های و عوارض ناشی از گرما که ممکن است دچار گرفتگی عضلانی، گرمازدگی، جوش های گرمایی شوند.
2. بیماری ها و عوارض ناشی از سرما که ممکن است دچار یخ زدگی، هیپوترمی یا کاهش حرارت مرکزی بدن و آسم و روماتیسم شود.
3. بیماری ها و عوارض ناشی از نور، سبب ایجاد خستگی اعصاب، کاهش سلامت چشم و قدرت بینایی و عدم دقّت عمل در کار و کاهش رغبت در کار.
4. بیماری ها و عوارض ناشی از صدا، سبب ایجاد کری شغلی، افزایش فشار خون ، کم خوابی، عصبانیت و … شود.
5.  بیماری ها و عوارض ناشی از ارتعاش سبب ایجاد ضایعات استخوانی، ضایعات بافت های نرم، ضایعات مفصلی می گردد.
6. بیماری ها و عوارض ناشی از تشعشعات یونزان و غیریونیزان سبب بوجود آمدن ضایعه در مراکز خونساز، ضایعات دستگاه گوارش، ضایعات سیستم اعصاب مرکزی خواهد شد.

معرفی جامع ترین سازمانهای مرتبط با بهداشت حرفه ای

Introduction of organization about Occupational Health in the Word

سازمان بین المللی کار ILO – www.ILO.org

وظایف سازمان بین المللی کار در سال 1944 در کنفرانس فیلادلفیا مورد تصویب قرار گرفت و سازمان موظف گردید در کشورهای جهان مصوبات کنفرانس را پیگیری کند:

1. اشتغال برای تمام افراد و افزایش سطح زندگی
2. به کار گماردن کارگران در مشاغلی که با قابلیت های آنها متناسب باشد.
3. ایجاد امکانات و تسهیلات لازم برای آموزش کارگران
4. ایجاد امکانات پیشرفت و ترقی برای عموم مردم بطور عادلانه از نظر دستمزد، سختی کار و شرایط کار
5. ایجاد همکاری مطلوب بین کارگر و کارفرمایان
6. حمایت از سلامت کارگران در کلیه مشاغل
7. فراهم نمودن تسهیلات رفاهی کودکان و مادران
8. توسعه بیمه اجتماعی برای عموم کارگران و تامین درمان پزشکی کامل
9. فراهم نمودن غذا و مسکن مناسب و تسهیلات فرهنگی و تفریحات سالم
10. ایجاد امکانات یکسان برای آموزش کارگران

کشور ایران از نخستین سال تاسیس سازمان بین المللی کار ، یعنی از سال 1919، عضو آن سازمان گردید و در سال 1945 برای نخستین بار هیات نمایندگی کاملی از جانب ایران در کنفرانس بین المللی کار شرکت کرد و با تاسیس وزارت کار، روابط بین سازمان و ایران فعالتر گردید. در سال 1956 ریاست سی و نهمین دوره اجلاسیه مجمع بر عهده یکی از نمایندگان ایران بود و در سالهای 1968، 1970، 1971 به ترتیب مجمع بین المللی کار، کمیسیون سازمان بین الملی کار و هفتمین کنفرانس ناحیه ای آسیا در تهران تشکیل گردید .

 سازمان بهداشت و ایمنی شغلی: OSHA

این سازمان در سال 1970 با تاکید زیاد بر روی معیارهای بهداشتی و ایمنی در محیط کار تاسیس و دارای بیمارستانهای دولتی و خصوصی زیاد است . این سازمان معیارهایی در مورد عوامل خطرناک مانند سر و صدا ، جیوه ، آزبست و اکسید اتیلن ارایه نموده است . این سازمان در مورد بازرسی محیط کار جدولهایی تهیه نموده است که میتوان روزانه محیط کار را بازرسی نمود . همچنین این سازمان دارای مراکز مشاوره ای است که به تمام صنایع خدماتی را ارایه میکند ( در سطح آمریکا و برخی کشورها )

هر گونه سوال یا مشکل خود در زمینه مسایل ایمنی و بهداشت شغلی را می توانید با کارشناسان OSHA مطرح نموده و در کمتر از یک هفته پاسخ خود را بگیرید آدرس سایت

 مرکز تحقیقات ملی بهداشت و ایمنی شغلی: NIOSH

NIOSH

این مرکز تحقیقاتی زیاد در مورد خطرات ناشی از عوامل زیان آور در محیط کار انجام می دهد و معیارهای جدیدی را پیشنهاد می کند. این مرکز با توجه به در خواست کارگران و کارفرمایان، بررسی و تحقیقاتی را در محیط کار انجام می دهد.

البته تفاوت این مرکز با OSHA این است که تنها معیارها و طرح های کنترلی را پیشنهاد می کند و قدرت اجرایی ندارد .

آدرس سایت اینترنتی این سازمان بدین شرح است : WWW.CDC.GOV/Niosh

انجمن ملی حفاظت در برابر حریق: NFPA

سازمان NFPA

این انجمن نیز مانند دو مرکز دیگر در آمریکا قرار دارد و در مورد حفاظت در برابر حریق و وسایل مورد نیاز ، ارایه روش مینماید و انتشاراتی نیز در این زمینه دارد. www.Nfpa.org

انجمن متخصصین بهداشت صنعتی آمریکا ACGIH

این سازمان یک تشکا غیر دولتی در آمریکا است که سالانه میزان حدود آستانه مجاز را طی آزمایشات و تحقیقاتی که انجام میدهد بررسی و تغییر می دهد این سازمان منبع خوبی برای کسب اطلاعات می باشد ولی اشکال کار اینجاست که بایستی برای عضویت در آن پول پرداخت گردد.

آدرس اینترنتی آن : https://www.acgih.org

قوانين مرتبط با بهداشت حرفه ای

قوانین بهداشت حرفه ای

ماده 96 قانون كار: وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشكي مسئول برنامه ريزی كنترل ارزشيابي و بازرسي در زمينه بهداشت كار و درمان كارگري بوده و موظف است اقدامات لازم را دراين زمينه به عمل آورد.

ماده 85 قانون كار: برای صيانت نيروی انساني و منابع مادی كشور رعايت دستورالعمل هایی كه از طريق شورای عالی حفاظت فنی (جهت تامين حفاظت فنی) و وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشكی (جهت جلوگيري از بيماری های حرفه ای و تامين بهداشت كار و كارگر و محيط كار ) تدوين مي شود براي كليه كارگاه های و كارفرمايان و كارگران و كارآموزان الزامی است

ماده 92 قانون كار: كليه واحدهاي موضوع ماده 85 قانون شاغلين در آنها به اقتضای نوع كار در معرض بروز بيماريهای ناشي از كار قرار دارند بايد براي همه افراد مذكور پرونده پزشكی تشکيل دهند و حداقل سالي يكبار توسط مراكز بهداشتی درماني از آنها معاينه و آزمايش های لازم را به عمل آورند و نتيجه را در پرونده مربوطه ضبط نمايند

ماده 95 قانون كار: مسئوليت اجراي مقررات و ضوابط فني و بهداشت كار بر عهده  كارفرما يا مسئولين واحدهاي موضوع ذكر شده درماده 85 اين قا نون خواهد بود. هر گاه بر اثر عدم رعايت مقررات مذكور از سوی كار فرما يا مسئولين واحد حادثه ای رخ دهد شخص كارفرما يا مسئول مذكور از نظر كيفری و حقوقی و نيز مجازتهای مندرج دراين قانون مسئول است.