اصطلاحات نمونه برداری از محصولات شیمیایی صنعتی

 اصطلاحات نمونه برداری از محصولات شیمیایی صنعتی

1 ـ دامنه کاربرد

هدف از تدوین این استاندارد تعریف اصطلاحاتی است که همواره در نمونه برداری از محصولات شیمیایی صنعتی مورد استفاده قرار می ‏گیرد.

این اصطلاحات در چهار گروه زیر طبقه بندی شده ‏اند :

• اصطلاحات عمومی
• تقسیم بندی اصطلاحات مربوط به نمونه برداری
• اصطلاحات مربوط به تهیه نمونه
• اصطلاحات مربوط به آمار نمونه برداری

2 ـ اصطلاحات و تعاریف

 2-1- اصطلاحات عمومی

یادآوری ـ نمونه برداری از محصولات شیمیایی می‏تواند چند مرحله ‏ای 1 باشد (معمولا دو مرحله ).

2-1-1- واحد نمونه برداری: مقدار معینی از ماده که دارای مرز مشخص باشد این مرز ممکن است فیزیکی مثل یک ظرف و یا فرضی مثل یک زمان خاص یا در مورد مسیر تولید , در فواصل زمانی معین باشد.

یادآوری: ممکن است واحدهای نمونه برداری در یک جا جمع گردد مثل یک بسته یا یک جعبه .

2-1-2- برداشت اولیه: مقدار موادی است که در یک زمان از یک واحد نمونه برداری , توسط یک وسیله نمونه بردار برداشته می ‏شود.

2-1-3- نمونه: یک یا چند واحد نمونه برداری که از تعدادی واحدهای نمونه برداری بزرگتر و یا از یک یا چند برداشت اولیه تهیه می ‏گردد.

یادآوری: یک نمونه ممکن است از یک برداشت اولیه یا از یک واحد نمونه برداری و یا از آمیختن چند برداشت اولیه و یا چند واحد نمونه برداری تهیه گردد.

2-1-4- نمونه حقیقی: نمونه ‏ای است که پس از آنکه ماده مورد نمونه برداری کاملا یکنواخت شده برداشته می‏ شود و دقیقا مشخصات ماده مزبور را داراست.

2-1-5- روش نمونه برداری: روش برنامه ریزی شده از انتخاب برداشتن و آماده سازی یک یا چند نمونه از کل ماده مورد نمونه برداری که اطلاعات لازم از مشخصات نمونه نهائی را بدست دهد و لذا بتوان در رابطه با کل ماده مورد نمونه برداری تصمیمات لازم را اتخاذ نمود.

یادآوری: مواردی نظیر هزینه , میزان تلاش و تاخیر معمولا  تعیین کننده مرز خطای قابل قبول در نمونه برداری می‏ باشند.

2-1-6- محموله : مقداری از ماده که تحت پوشش یک بر چسب خاص یا بارنامه‏ای معین حمل می‏ شود.

2-2- تقسیم بندی اصطلاحات نمونه برداری

2-2-1- بهر: کل مقدار ماده‏ای که با یک رویه خاص نمونه برداری, مورد نمونه برداری قرار می‏ گیرد و ممکن است شامل تعدادی محموله یا چند بچ و یا چند واحد نمونه برداری باشد.

2-2-2- بچ: مقدار مشخصی از یک ماده که ممکن است یک یا تعدادی واحد نمونه برداری در کنار یکدیگر باشند که دارای یک ساخت بوده و تحت شرایط یکنواخت تولید شده باشد.

2-2-3- واحدهای نمونه برداری فرعی: بخش‏های فرضی ویا عملی از یک واحد نمونه برداری که در رابطه با ارزیابی اختلاف آنها با یکدیگر است.

2-2-4- نمونه اولیه: یک سری نمونه جمع آوری شده که مشخصات هر یک از آنها حفظ شده است.

2-2-5- نمونه فله: یک سری نمونه‏ های جمع آوری شده که مشخصات هر یک از آنها حفظ نشده است.

2-2-6- نمونه فله مخلوط شده: یک سری نمونه که جمع آوری و مخلوط شده‏اند تا یک نمونه فله یکنواخت را بسازد.

2-2-7- نمونه توزین شده: یک نمونه فله مخلوط شده که هر یک از نمونه‏ های آن به مقادیری برداشته شده ‏اند که متناسب با مقدار اولیه مورد نمونه برداریست.

2-2-8- نمونه کاهش یافته: نمونه ‏ای که از طریق کم کردن مقدار نمونه‏ های دیگر بدون تغییر در مشخصات آن بدست می ‏آید.

یادآوری: ممکن است لازم باشد همینطور که در مقدار ماده کاهش داده می ‏شود از اندازه دانه بندی کاست.

2-2-9- نمونه نهایی: در یک نمونه‏ گیری چند مرحله‏ ای, نمونه‏ ای که در آخرین مرحله نمونه‏ گیری برای انجام آزمون و یا بایگانی و یا استاندارد انتخاب می‏ شود.

2-2-10- نمونه آزمایشگاهی : نمونه‏ ای که برای فرستاده شدن به آزمایشگاه جهت بررسی یا آزمایش تهیه شده است.

2-2-11-نمونه استاندارد: نمونه‏ ای که هم زمان و با یک روش با نمونه آزمایشگاهی‌ تهیه می شود و برای مقایسه با نمونه آزمایشگاهی بکار میرود .

2-2-12- نمونه بایگانی: نمونه ‏ای که هم زمان و با یک روش با نمونه آزمایشگاهی برداشته و نگهداری می‏ شود تا در آینده مورد آزمون قرار گیرد.

2-2-13- نمونه آزمایش: مقداری ماده که از نمونه آزمایشگاهی برداشته می‏ شود تا از آن آزمونه تهیه گردد.

2-2-14- آزمونه: مقداری ماده که برای انجام آزمایشات مخصوص و معین از آزمونه آزمایشی برداشته می‏ شود.

2-2-15- مشخصات: خواص معینی از یک ماده که معمولا باعث امکان تمایز کمی کیفیت می‏ شود.

2-2-16- آزمایش یا مشاهده: اعمال انجام شده که منجر به اندازه ‏گیری و طبقه بندی مشخصات می‏ شود.

2-3- اصطلاحات مربوط به تهیه نمونه

2-3-1- نمونه نقطه‏ ای : نمونه‏ ای که به مقدار مشخص و یا اندازه معینی از یک محل مشخص از یک ماده تهیه می‏ شود و یا از یک محل مشخص و در زمان معین در مسیر جریان یک ماده تهیه می‏ گردد و نشانگر محیط در بر گیرنده یا محل اطراف نمونه است.

2-3-2- نمونه هندسی: نمونه ‏ای با شکل مشخص که ابعاد آن با توجه به محورهای قابل تغییر که ماده در یک واحد نمونه ‏برداری می‏ باشد.

2-3-3- نمونه سطح مقطعی: یک نمونه هندسی که فقط دو بعد آن بزرگ است و هر یک از این دو بعد مرتبط با یکی از دو محور اصلی قابل تغییر ماده در واحد نمونه برداری می‏ باشد.

2-3-4- نمونه محوری: یک نمونه هندسی که فقط یک بعد آن بزرگ است که این بعد مرتبط با تک محور اصلی قابل تغییر ماده در واحد نمونه برداری می‏ باشد.

2-3-5- نمونه سطحی: نمونه ‏ای که از سطح ماده برای کسب اطلاعات از ماده در سطح آن برداشته می‏ شود .

2-3-6- نمونه تحتانی: نمونه ‏ای که از پایین‏ ترین قسمت و پایین‏ ترین نقطه یک ماده تهیه می‏ شود و برای کسب اطلاعات از ماده در آن نقطه می‏ باشد.

2-3-7- نمونه فوقانی: نمونه نقطه‏ ای که از حجم فوقانی یک مایع, تقریبا زیر سطح محلول (کل حجم از قسمت بالای محلول ) برداشته می‏ شود.

2-3-8- نمونه میانی: نمونه نقطه ‏ای که از عمق کل حجم محلول نسبت به سطح فوقانی ماده برداشته می ‏شود.

2-3-9- نمونه پائینی: نمونه نقطه ‏ای که از قسمت پایین یک محلول (کل حجم محلول نسبت به سطح فوقانی) برداشته می‏ شود.

2-3-10- نمونه ممتد: نمونه ‏ای که بطور مداوم از مسیر جریان ماده برداشته می‏ شود.

2-3-11- نمونه متناوب: نمونه‏ ای که بطور متناوب از مسیر جریان ماده برداشته می‏ شود.

2-3-12- کاهش در مقدار نمونه: فرآیندی که توسط آن مقدار نمونه کاهش یابد.

2-3-13- کاهش اندازه ذرات فرآیندی که بر طبق آن اندازه ذرات ماده تشکیل دهنده نمونه ضمن تهیه آن کاهش می ‏یابد (مثل تکه کردن، پاره کردن، آسیاب کردن، نرم کردن و یاله کردن).

2-3-14- فضای خالی مانده ظرف: حجمی از یک ظرف که ماده در آن وجود ندارد یا فاصله بین سطح ماده و آخرین نقطه بالای ظرف.

توجه: در مایعات این حجم برای انبساط مفید است.

 

 2-4- اصطلاحات آماری نمونه برداری

2-4-1- ارزش واقعی: ارزش یک خاصیت ماده که اختصاصا شرایطی را که در یک لحظه موجود است برای بررسی مشخصات ماده بیان می‏ کند. توسط ارزش واقعی می ‏توان در هر نوع اندازه ‏گیری اشتباهات را حذف کرد.

2-4-2- معدل کیفیت بهر: نتیجه ایکه بطور تئوری از طریق تعیین معدل نتایج تعداد زیادی آزمایش و تعیین مقدار و اندازه‏ گیری خواص آن ماده با روش های مختلف آزمایش از روی نمونه واقعی ماده که از بهر تهیه شده است بدست می‏ آید.

2-4-3- گوناگونی: تفاوت های موجود بین یک ارزش خاصیتی معین در یک ماده.

2-4-4- ماده یکنواخت: ماده‏ای را گویند که از نظر خواص یکسان باشد به نحوی که معدل ارزش خواص در قسمت‏ های مختلف آن با ارزش موجود در ماده در یک خطای اندازه‏ گیری, یکسان باشد و همان خواص ماده را بدست آورد و تعیین کند.

2-4-5- ماده غیر یکنواخت: ماده ‏ای که یکنواخت نباشد.

2-4-6- نقص: هر نوع عدم تطابق مشخصات یک واحد نمونه برداری با شرایط مشخص شده را یک نقص نامند.

2-4-7- واحد نقص دار: یک واحد نمونه برداری که یک یا چند نقص دارد.

2-4-8- صحت: اختلاف قابل قبول بین ارزش ماده و معدل نتایج بدست آمده از آزمایش هایی که از راه تعیین مقدار خواص در زمان‏ های متفاوت بدست می ‏آید.

یادآوری: کاهش اشتباهات تجربی سیستماتیک که در نتیجه موثر می‏ باشد موجب افزایش دقت در تعیین اندازه‏ گیری خواهد بود.

2-4-9- دقت: نزدیک بودن جواب‏ های بدست آمده در اندازه ‏گیری های متفاوت در زمان‏های مختلف و شرایط مختلف برای یک خاصیت معین ماده را گویند.

توجه: هرچه خطای تصادفی تجربی که بر روی نتایج موثرند کوچکتر باشد اندازه‏ گیری دقیقتر است.

2-4-10- خطای نمونه برداری: آن قسمت از کل خطاهای تخمینی یک مشخصه که بدلیل کمبودهای دانسته و قابل قبول در روش نمونه برداری ایجاد شده باشد.

1-نمونه برداری چند مرحله‏ ای

یک روش نمونه برداری است که در آن نمونه بطور مرحله ‏ای انتخاب می‏ شود و واحدهای نمونه برداری در هر مرحله از واحدهای انتخاب شده و بزرگتر قبلی بدست می ‏آیند.

2-توجه: توضیح بیشتر

الف – یک غیریکنواختی ثابت که مربوط می‏ شود به اختلاف در قسمت‏ های مختلف ماده که این اختلاف ثابت است برای مثال اندازه ذرات در قسمت های مختلف ماده.

 

حتما بخوانید:

⇐ راهبردهای نمونه برداری در بهداشت صنعتی

⇐ اصول نمونه برداری و اندازه گیری غلظت آلاینده ها در هوا