اثرات پرتوها بر سلول های بدن

اثرات پرتوها بر سلول های بدن

فرمت: PDF   تعداد صفحات: 20

اثرات پرتوها

از زمان کشف اشعه ایکسدر سال 1895 تأثیرات بیولوژیکی پرتوها بسیار مورد توجه قرار گرفته است. این تأثیرات به عوامل زیادی بستگی دارد، مثلا اینکه چه قسمتی از بدن تحت تابشقرار بگیرد دارای اهمیت خاصی است. به طور کلی می توان گفت هرچه شدت تابش بیشتر باشد، اثرات بیولوژیکی آن بیشتر است.

مدت زمان تابش نیز بسیار مهم است و اینکه تابش به طور مداوم باشد یا منقطع، حاد باشد یا مزمن، در محیط اکسیژن باشد یا در غیاب آن، در مجاورت مواد محافظت کننده باشد یا نباشد، ملکول های آب در محیط عمل باشند یا نباشند، تفاوت می کند. به طور کلی تمام سیستم های بیولوژیکی در حضور اکسیژن و آب حساستر می شوند چون از ترکیب پرتو با رادیکال های آزاد آب، رادیکالهای بسیار مهمی در سلول به وجود می آید.

بعضی مواد مانند سیستامین، باعث حذف رادیکال های آزاد رادیواکتیو شده و مانع تأثیر مواد پرتوزا بر سلول های بدن می شود، و نقش حفاظت کننده را دارد، در حالی که موادی مانند ید یا مشتقات هالوژنه حساسیت سلول را در برابر مواد پرتوزا زیاد می کنند.

نوع بافت و سلولی که تحت تابش قرار می گیرند بسیار مهم است، مثلا بعضی سلول ها مانند سلول های عصبی (نورونها) در برابر تابش مقاومند و در مقابل بعضی سلول ها همچون سلول های دفاعی بدن (لنفوسیت ها) در برابر تابش بسیار حساس و آسیب پذیرند.

اثر تابش های یون ساز بر روی سلول ها

دزیمتری پرتو و انواع آن

اثرات مستقیم و غیرمستقیم پرتوها:

اگر پرتوهای یون ساز بر روی ملکول های پروتوپلاسم که شامل آب نیز می شود، اثر بگذارد به آن تأثیر مستقیم تابش گفته می شود و می تواند منجر به آسیب مستقیم سلولی گردد. چنانچه این تابش به گونهای باشد که تغییراتی در ملکول های آب سلول (که حدود 70% وزن سلول است) داشته باشد، ایجاد رادیکال های آزاد مختلفی می کند که این رادیکال ها سبب تغییراتی در سلول می شوند که این تأثیرات را اثرات غیر مستقیم می گویند.

در تأثیرات مستقیم پرتوها، تغییرات شیمیایی حاصله روی ملکول های پروتوپلاسم یا تحریک آنها، می تواند حتی منجر به مرگ سلول گردد و چنانچه این تأثیرات روی ملکول هایی باشد که اعمال زیستی مهم را انجام می دهند، مانند تأثیر روی ملکول های DNA و یا آنزیم های موثر در اعمال حیاتی سلول نظیر سنتز پروتئین ها و یا اثر بر ملکول های ژنتیکی در حالات نتایج می تواند بسیار وخیم بوده و باعث مرگ سلول شود.

در تأثیرات غیر مستقیم پرتوها، ایجاد رادیکال ها فعال یا یونهای ناپایدار نقش بسیار مهمی را برعهده دارند، به طور کلی بر اثر تابش بر روی ملکول های آب عمدتا عواملی مانند: H2O2 ،HO2 و OH تولید می شوند می توانند روی رادیکال های دیگر یا ملکول های بدون بار اثر گذاشته و تغییرات شیمیایی در آن بوجود آورند، در نتیجه در اعمال حیاتی سلول اثر گذاشته و در نهایت به مرگ سلول منجر می شود. چون این تغییرات غیر مستقیم به علت پیچیده بودن فرآیندهای آن کمتر قابل پیش بینی هستند، لذا می توانند عواقب وخیمتری از اثرات مستقیم به همراه داشته باشند.

تأثیرات تابش روی ملکولهای DNA یکی از عوامل مهم مرگ سلول است و چنانچه مرگ سلول قبل از تقسیم شدن آن صورت گیرد به آن مرگ اینترفاز گفته می شود. همچنین پرتوگیری ممکن است سبب شود که سلول های پرتو دیده قابلیت شرکت در مرحله میتوز را از دست دهند. البته به جز موارد خیلی حاد سلول ها می توانند این قدرت را به دست آورند، یعنی پساز زمان معینی شروع به تقسیم شدن می کنند.

پرتوگیری داخل سلولی

پرتوگیری داخل سلولی

آسیب های تابش می تواند منجر به تخریب هسته تشکیل دهنده سلول شود. لذا محل چنین رادیو نوکلوئیدی در ساختمان سلول دارای اهمیت فراوان است.

همانطور که می دانید کربن، عنصر اصلی تشکیل دهنده موجود زنده است، و تغییر کربن 14 به ازت 14 پایدار که با انتشار بتا صورت می گیرد در ساختمان ملکولی سلول اتفاق افتاده و بنابر این آسیب، هم ناشی از این تغییر و هم ناشی از انتشار بتا باشد. این رخداد را در بدن پرتوگیری داخل سلولی می
نامند.

عناصر بحرانی سلول

تابش اشعه می تواند تغییراتی را در عناصر اصلی سلول که نقش ساختن مواد حیاتی آن یعنی DNA را به عهده دارند، ایجاد کند. یعنی می تواند در مکانیزمی که نقش نگهداری، مورفولوژی، رشد و تقسیم سلول را به عهده دارد، تغییراتی ایجاد نماید، به طوری که گفته شد، یکی از اثرات سریع تابش، جلوگیری از تقسیم میتوز سلولی است، و چنانچه تابشزیاد باشد، مرگ سلول را باعث می شود.

در بعضی موارد تابش های یون ساز قادرند سبب شکستگی کروموزمی گردند، که گاه این شکستگی ها سریعا بر اثر به هم پیوستگی قسمت های پاره شده ترمیم می شوند، ولی گاه ترمیم نمی گردند و اگر محل تقسیم قبل از ترمیم شدن، انجام گیرد، آسیب های دایمی به وجود می آید و قطعات کروموزوم ها نمی توانند به هم ملحق شوند.

ادامه مطلب را با دانلود فایل پیوستی مشاهده کنید.

حتما بخوانید:

⇐ پرتوهای یونساز و غیر یونساز و اثرات آن روی بدن انسان

⇐ روشهای کنترل پرتوها و کاهش اثرات سوء انها

⇐ اثرات بیولوژیکی پرتوهای غیر یونساز