آشنایی با بهداشت حرفه ای

آشنایی با بهداشت حرفه ای

فرمت: PPT   تعداد صفحات: 79

علمی است که با مسائل بهداشتی محیط کار ارتباط پیدا می کند.

اهداف بهداشت حرفه ای به تعریف سازمان بین المللی کار:

• حفاظت و ارتقاء هر چه بیشتر سلامت جسمی و روانی کارگران در مشاغل مختلف.
• پیشگیری از حوادث و بیماریهای ناشی ازکار.
• حفظ سلامتی کارگران در برابر کلیه عوامل نامساعدی که در نوع و خصلت یک شغل وجود دارد.
• انتخاب فرد مناسب برای کار مناسب.
  • الف- معاینات پیش از استخدام: هدف انتخاب فرد مناسب برای کار مناسب
  • ب- معاینات دوره ای یا ادواری: هدف تشخیص زودرس بیماریها و عوارض کاری است.

سازمانهای بین المللی معتبر:

• ACGIH
• OSHA
• NIOSH

دامنه فعالیت های بهداشت حرفه ای:

• شناخت، ارزیابی و کنترل بیماری های شغلی و بیماریهای ناشی از کار
• شناسایی و ارزشیابی و کنترل عوامل زیان آور محیط کار
• مسائل ارگونومی در صنعت
• اصول بهسازی محیط کار
• معاینات شغلی در صنعت
• کنترل بیماریها و حوادث شغلی

دانش مهندسی بهداشت حرفه ای در اصل فن پیشگیری از عوامل خطرزای فیزیکی، شیمیایی و مکانیکی محیط کار بوده که با کاهش تاثیرات این عوامل و حذف آنها موجب جلوگیری از عوامل آسیب رسان به کارکنان موسسات صنعتی، تولیدی، خدماتی و حتی بخش کشاورزی در سطح کشور می باشد. برای رسیدن به این هدف علم بهداشت حرفه ای دارای سه مرحله مهم و اساسی است که این مراحل عبارتند از:

شناسایی، ارزیابی و کنترل عوامل خطرزا:

یعنی متخصص بهداشت حرفه ای در مرحله اول خطر را شناسایی کرده و پس از آن، مقدار خطر را سنجش می کند و در مرحله آخر به کنترل عوامل خطرزا می پردازد. برای مثال یک کارشناس مهندسی بهداشت حرفه ای در پالایشگاه نفت ابتدا کانون های خطر اعم از منابع ایجاد آلاینده های شیمیایی زیان آور در محیط کار، منابع ایجاد صدای بیش از حد مجاز، نحوه نگهداری مواد خطر ناک و طریقه تولید و مصرف آنها را شناسایی و میزان تراکم مقدار آلودگی را در هوای محیط کار تعیین می نماید و سپس در صورت بالا بودن مقدار آلودگی از حد استاندارد، با روش های مهندسی عوامل زیان آور را در محیط کار پالایشگاه را کنترل و حذف می نماید.

اهداف کلی مهندسی بهداشت حرفه ای

تامین، حفظ و ارتقاء وضعیت سلامت جسمی و روانی کارکنان همه مشاغل در بخش های صنعتی، معدنی، کشاورزی و خدمات کشور و پیشگیری از بروز بیماری های ناشی از کار، حوادث ناشی از کار و انتخاب کارگر متناسب با شغلی که قابلیت انجام آن را دارد.

فعالیت های مهندسی بهداشت حرفه ای

فعالیت های مهندسی بهداشت حرفه ای در همه سازمان ها شامل دو بخش ایمنی و بهداشت محیط کار است که در بخش ایمنی، شناسایی خطرات محیط کار و چگونگی کنترل آنها مورد بحث قرار می گیرد و شامل موضوعات متعددی از قبیل ایمنی فنی در فرآیندهای جوشکاری، برشکاری، تراشکاری، نجاری، کار در ارتفاعات، حفر چاه و تونل، ایمنی ساختمان ها و ماشین آلات و ابزار، ایمنی برق، ایمنی حریق، ایمنی معدن و غیره می باشد و در بخش بهداشت محیط کار نیز با هدف پیشگیری از بیماری های ناشی از کار، عوامل زیان آوری چون عوامل فیزیکی، شیمیایی، ارگونومیکی و مکانیکی محیط کار مورد شناسایی، اندازه گیری، ارزشیابی و در نهایت کنترل قرار می گیرد. عوامل زیان آور فیزیکی شامل صدا، ارتعاش، روشنایی، فشار، پرتوهای یونساز و غیر یونساز، گرما و سرما و رطوبت مورد بررسی قرار می گیرند که هر یک بوسیله دستگاه های خاص اندازه گیری شده و بعد از ارزیابی، شاخص های مربوطه در صورت نیاز به روش های مختلف مهندسی کنترل می گردند.

در بحث عوامل زیان آور شیمیایی و مکانیکی نیز کلیه عوامل آسیب رسان شناسایی، اندازه گیری، ارزشیابی و سپس به روش های معتبر مهندسی کنترل می گردند.

توانایی های لازم

دانشجوی رشته مهندسی بهداشت حرفه ای باید در دروس پایه مثل ریاضی، فیزیک، شیمی و زیست شناسی توانمند باشد و برای داشتن موقعیت در رشته مذکور باید هم در ریاضی فیزیک و هم در علوم تجربی، پایه ای قوی داشته باشد.

برخی از دروس اصلی و تخصصی رشته مهندسی بهداشت حرفه ای

موقعیت شغلی در ایران

وزارتخانه های کار، صنایع و معادن، جهاد کشاورزی، نیرو، بهداشت درمان و آموزش پزشکی و بالاخص وزارت نفت از مراکز اصلی جذب فارغ التحصیلان این رشته هستند، همچنین سازمان ها، شرکت ها و کارخانجات بزرگ نظیر شرکت ملی نفت، ذوب آهن، هواپیمایی کشوری، ایران خودرو، سایپا و … دارای واحدهای بهداشت حرفه ای بسیار قوی می باشند و در حال حاضر بیش از 50 درصد از دانشجویان کارشناسی مهندسی بهداشت حرفه ای نیز بطور پاره وقت در کارخانجات و سازمان های مختلف بعنوان مشاور مشغول انجام وظیفه هستند و از طرفی کلیه مشاورین و پیمانکاران طرح ها و پروژه‌های عمرانی کشور نیز دارای یک متخصص بهداشت حرفه ای بعنوان سوپروایزر HSE جهت نظارت بر اجرای مقررات ایمنی و بهداشتی می باشند.

تخصص های فنی و مهندسی بهداشت حرفه ای:

در بیشتر صنایع کشور به ویژه بخش های خصوصی و کوچک به دلیل محدودیت جذب نیروی انسانی از رشته های مختلف بهداشت، قسمتی از فعالیت های اصلی این رشته از طریق بهداشت حرفه ای یا واحد ایمنی و بهداشت صنعتی صورت می گیرد که از جمله این امور می توان به اجرای برنامه های واکسیناسیون، آموزش بهداشت فردی و عمومی، بهسازی محیط کار از نظر چگونگی تأمین آب آشامیدنی سالم، مدیریت جمع آوری و دفع بهداشتی زباله های صنعتی، طرح جمع آوری و تصفیه بهداشتی فاضلاب های صنعتی، نحوه کنترل حشرات و جوندگان موذی و ناقل بیماری، ایجاد تسهیلات رفاهی و بهداشتی و کنترل تغذیه کارگران اشاره نمود. لیکن به دلیل کم توجهی و عدم شناخت حوزه فعالیت های بهداشت حرفه ای از سوی مدیران و صاحبان صنایع، رسیدگی به امور فوق به اشتباه محور اصلی فعالیت های ایمنی و بهداشت صنعتی قرار گرفته و با تحت الشعاع قرار گرفتن فعالیت های تخصصی آن، این واحد بطور شایسته نمی تواند به اهداف اصلی خود دست پیدا کند. همچنین افکار عمومی کارکنان نیز به اینگونه امور معطوف گشته و همه خواسته های خود را در قالب بهداشت عمومی از این واحد پیگیری می نمایند.

فعالیت های بهداشت حرفه ای در همه سازمان ها شامل دو بخش ایمنی و بهداشت محیط کار است که در بخش ایمنی، شناسایی خطرات محیط کار و چگونگی کنترل آنها مورد بحث قرار می گیرد و شامل موضوعات متعددی از قبیل ایمنی کار در مشاغل جوشکاری، تراشکاری، نجاری، غواصی، کار در ارتفاعات، حفر چاه و تونل، ایمنی ساختمان و ساختمان سازی، ایمنی ماشین آلات و ابزار، ایمنی برق، ایمنی حریق، ایمنی معدن و غیره می باشد. در بخش بهداشت محیط کار نیز با هدف پیشگیری از بیماری های ناشی از کار، عوامل زیان آوری چون عوامل فیزیکی، شیمیایی، بیولوژیکی، ارگونومیکی، مکانیکی و عوامل روانی محیط کار مورد شناسایی، اندازه گیری، ارزشیابی و در نهایت کنترل قرار می گیرد، که در ادامه بحث اشاره مختصری به هر کدام از آنها خواهد شد.

• در بحث عوامل زیان آور فیزیکی مواردی چون صدا، ارتعاش، روشنایی، فشار، پرتوها و شرایط جوی محیط کار (گرما، سرما و رطوبت) مورد تحقیق و بررسی قرار می گیرد که هر کدام به وسیله دستگاه های خاص اندازه گیری شده و بعد از ارزیابی شاخص های مربوطه در صورت نیاز به روش های مختلف مهندسی کنترل می گردد.
• در بحث عوامل زیان آور شیمیایی نیز کلیه آلاینده های شیمیایی نظیر گازها و بخارات، و گرد و غبارها و بطور کلی سایر آئروسل ها مدنظر بوده که آنها نیز با استفاده از دستگاه ها و وسایل خاص آزمایشگاهی نمونه برداری و آنالیز گردیده و بعد از مقایسه با حدود مجاز پیشنهادی در صورت نیاز به روش های مختلفی مورد کنترل قرار می گیرند.
• در بحث عوامل زیان آور مکانیکی نیز روی ضربات و تروماهای مکانیکی نظیر بیت، بوریست، پینه بستن و سایر صدمات فیزیکی بحث و بررسی صورت می گیرد.
• در بحث عوامل زیان آور بیولوژیکی، کلیه پاتوژنها و عوامل بیماریزای میکروبی نظیر باکتری ها، ویروس ها، قارچ ها، انگل ها و ویبرویون ها و بالاخره بیماری های بیولوژیکی ناشی از آنها در مشاغلی چون دباغی ها، بیمارستان ها، آزمایشگاه ها، دامداری ها، کشتارگاه ها، مزارع و غیره مورد بررسی و کنترل قرار می گیرد.
• در بحث عوامل روانی، بطور کلی کلیه عواملی که موجب بروز استرس ها و اختلالات روحی و روانی در محیط کار می شوند مورد شناسایی و کنترل قرار می گیرند.
• بنا به اهمیت تأثیر عوامل روانی در میزان کارآیی و بهره وری افراد، اشاره می گردد که در بسیاری از کشورهای توسعه یافته و صنعتی، روانشناسی کار از اهمیت خاصی در جهت افزایش مهارت ها، سطح کارآیی افراد و در نتیجه بهره وری، برخوردار است و فارغ التحصیلان آن پس از جذب در محیط های کار در غالب تیم بهداشت حرفه ای نقش مهمی را در افزایش بهره وری ایفا می کنند. روانشناسان صنعتی علاوه بر تجزیه و تحلیل مشکلات اقتصادی، اجتماعی و خانوادگی کارگران و همچنین با ایجاد محیط کاری سالم و با نشاط، سعی می کنند تا از طریق ارایه و انجام تست های گوناگون، امکان جذب و استخدام نیروی کار مناسب را فراهم نمایند. به بیانی دیگر این افراد سعی در کشف انگیزه ها، استعدادها و ویژگی های لازم هر شغل نموده و افراد را جهت استخدام متناسب با مقتضیات شغلی هر حرفه راهنمایی می کنند.
• در بحث عوامل زیان آور ارگونومیکی نیز بطور خلاصه اشاره می شود هدف اصلی کاهش صدمات و ناراحتی های آناتومیک (اسکلتی – عضلانی) در مشاغل مختلف از قبیل رانندگی، خلبانی، اپراتوری، جابجایی حمل بار، پست های کار نشسته یا ایستاده مداوم و غیره می باشد. به لحاظ اهمیت مسایل ارگونومیکی محیط کار اشاره می گردد که دانش ارگونومیکی نیز مانند روانشناسی کار بصورت یک رشته مستقل در غالب تیم بهداشت حرفه ای نقش بسیار مهمی را در افزایش راندمان و بهره وری افراد ایفا می نماید.

برنامه های کلی و اجرایی بهداشت حرفه ای در کارخانجات:

1. معاینات شغلی (قبل از استخدام، دوره ای و اختصاصی) به منظور ایجاد یک سیستم پایش و مراقبت دایمی
2. برنامه های مربوط به حفاظت و ایمنی به منظور ایجاد یک سیستم حفاظت فنی در محیط کار
3. برنامه های مربوط به بهداشت حرفه ای به منظور حفظ و ارتقای آن
4. ایجاد امکانات امدادی و درمانی اولیه
5. برنامه های مربوط به آموزش ایمنی و بهداشت شغلی
6. برنامه های مربوط به ناتوانی یا توانبخشی در صنعت
7. کنترل وضعیت تغذیه کارکنان

وظایف متخصصین بهداشت حرفه ای

در راستای سیستم ها و برنامه های اجرایی بهداشت حرفه ای، رئوس توانایی ها و وظایف متخصصین آن عبارتند از :

1. شناسایی، اندازه گیری، ارزشیابی و کنترل عوامل زیان آور محیط کار از طریق طراحی و نظارت بر ایجاد سیستم های فنی تأمین بهداشت نظیر طراحی روشنایی، طراحی سیستم های تهویه صنعتی، طراحی سیستم های تصفیه آب و فاضلاب صنعتی و غیره.
2. بررسی نحوه انجام کارها از نظر اصول ایمنی و ارگونومیک کار و ارایه روش های صحیح انجام آنها.
3. طراحی و نظارت بر ایجاد پست های کار ارگونومیکی نظیر پست های کار کامپیوتری، پست های کار مونتاژ، پست های کار تحریری، طراحی ارگونومیکی ابزارهای کار دستی، کنترل ها و نشانگرها و …..
4. آموزش نکات ایمنی و بهداشت حرفه ای محیط کار به کارگران
5. تأمین، آموزش و نظارت بر نحوه استفاده از وسایل حفاظ فردی توسط کارگران.

بهداشت حرفه‌ای (یا سلامت شغلی یا سلامت کار) شاخه‌ای است ازعلم بهداشت وعبارتست از شناسائی، ارزیابی و کنترل عوامل زیان آور موجود در محیط کار به همراه یکسری مراقبت های بهداشتی درمانی به منظور سالم سازی محیط کار و حفظ سلامت نیروی کار. بهداشت حرفه‌ای ترکیبی از علوم پزشکی ومهندسی است و آن را می توان به طور خلاصه علم و هنر تامین سلامت در محیط های شغلی تعریف کرد.

کار مهندس بهداشت حرفه ای چیست؟

کار مهندس بهداشت حرفه ای (متخصص سلامت شغلی) به طور خلاصه، شناسایی، ارزشیابی و حذف یا کنترل عوامل مخاطره آمیز شغلی است.

نگهداری و بهبود حداکثر سلامت جسمی، روانی و اجتماعی کارکنان مشاغل مختلف، از طریق پیشگیری از خطرات تهدید کننده سلامت کارگران، مطالعه شرایط نامناسب محیط کار و اثرات سوء آن بر تندرستی آنان امکان پذیر می‌باشد.

کارشناس بهداشت حرفه‌ای با شناخت محیط کار، فرایندهای کاری، خطرات وعوامل زیان‌آور محیط کار و نیز تاثیراتی که این عوامل بر سلامت شاغلین می‌گذارند، به بررسی، ارزیابی، اندازه گیری وکنترل عوامل زیان آورمحیط کار می پردازد و در جهت سالم سازی وبهسازی محیط کار تلاش می کند.

در کار مهندس بهداشت حرفه ای تعامل و همکاری با پزشکان جایگاه ویژه ای دارد و او در صورت شناسایی بیماری های حرفه ای در شاغلین، آنها را برای تشخیص قطعی و درمان نزد پزشک می فرستد.

وظایف مهندس بهداشت حرفه ای

اگر محل کار مهندس بهداشت حرفه ای در مراکز صنعتی، شرکت و واحدهای کاری باشد، وظایف اصلی او عبارتند از :

• نظارت فنی بر کارکنان جهت رعایت ضوابط بهداشت حرفه ای
• بازدید منظم از بخش های مختلف، شناسایی مشکلات بهداشت حرفه ای و تصمیم گیری برای رفع آنها
• بررسی محیط کار از نظر وجود انواع عوامل زیان بار (نمونه برداری، سنجش و ارزیابی مستمر) و برنامه ریزی برای رفع آنها
• نظارت بر اجرای درست ضوابط آیین نامه بهداشتی محل کار
• تهیه و تدوین محتوا و وسایل آموزشی شامل بروشور، پوستر، نشریه، فیلم و … برای شاغلین و مدیران جهت آموزش بهداشت حرفه ای
• بررسی و تجزیه و تحلیل حوادث و مشکلات محیط کار و تلاش جهت رفع یا پیشگیری از آنها
• نظارت بر کلیه موارد بهداشتی مانند آشپزخانه ها، غذاخوری ها، سرویس های بهداشتی و …
• تهیه گزارش وضعیت بهداشت حرفه ای، بیماری ها و مشکلات موجود در این حوزه برای مدیران و سازمان های مربوطه

و اگر محل کار مهندس بهداشت حرفه ای در مراکز بهداشتباشد، وظایف اصلی او عبارتند از :

• کسب شناخت و اطلاعات کافی از وضعیت بهداشت حرفه ای کارگاه ها و کارخانجات
• تنظیم و پیگیری اجرای برنامه های پیشگیری از انواع بیماری های کاری و عوارض آنها
• نمونه برداری، سنجش و ارزیابی عوامل زیان بار محیط کار
• نظارت بر اجرای طرح های بهداشت حرفه ای
• برنامه ریزی و اجرای برنامه های آموزشی برای مسئولان بهداشت حرفه ای، اعضای کمیته های حفاظت فنی و بهداشت کار و…
• بررسی گزارشات رسیده از واحدها، کارگاه و کارخانه ها، تشخیص نواقص و عیوب و صدور اخطاریه در صورت نیاز
• صدور مجوز برای شرکت های خصوصی ارائه دهنده خدمات بهداشت حرفه ای

در مقالات بعدی با جنبه های دیگری از شغل مهندس بهداشت محیط آشنا خواهید شد.

تقسیم بندی بیماری های شغلی بر حسب اتیولوژی:

• بیماری های ناشی از عوامل زیان آور فیزیکی محیط کار
• بیماری های ناشی از عوامل زیان آور شیمیایی محیط کار
• بیماری های ناشی از عوامل زیان آور مکانیکی محیط کار
• بیماری های ناشی از عوامل زیان آور روانی محیط کار
• بیماری های ناشی از عوامل زیان آور بیولوژیکی محیط کار

عوامل فیزیکی زیان آور محیط کار

• سر وصدا
• ارتعاش
• گرما و سرما
• تشعشعات
  • الف- يونيزان
  • ب- غير يونيزان
•  ميدان های الكتريكي و مغناطيسي
• فشار

ب- عوامل شيميایی:

• بر حسب حالت فيزیکی به دو دسته كلی گازها و بخارات، مواد معلق تقسيم مي شوند.
• بر حسب تركيب شيميايي (اساسي ترين روش تقسيم بندي) به مواد آلي و مواد معدني تقسيم مي شوند.
• مواد آلي شامل انواع تركيبات آليفاتيک، آروماتيک و … مي باشد.
• مواد معدني شامل فلزات، غيرفلزات، اسيدها و قلياها و … مي باشد
• از نظر اثرات فيزيولوژيكي به مواد محرک، خفه كننده، سموم عصبي، سموم سيستميک و سايرين تقسيم مي گردند.

عوامل بیولوژیکی

• باكتري ها
• ويروس ها
• ريكتزياها
• قارچ ها
• پارازيت ها يا انگل ها
• بندپايان

د- عوامل روانی: ارتباطات انساني در صنعت را دربر دارد.

بيماریهای ناشی از عوامل فیزیکی زيان آور محیط کار

بيماريهاي وابسته به سر و صدا (Noise related)

1. ناشنوایی ناشي از صدا (noise disorder)
   • الف- كاهش شنوايي (Hearing loss)
   • ب- وزوز گوش (Tinituos)
2. اثرات فيزيولوژیکی physiological effects))
   • الف- افزايش فشار خون شرياني (Arterial hypertension)
   • ب- افزايش ضربان قلب و بالا رفتن مصرف اكسيژن (tachycardia)
   • ج- اثرات رواني (psychological effects)

بيماريهای وابسته به ارتعاش (Vibration)

• سپيد انگشت
• از بين رفتن كلسيم خون و بافت ها (Decalcification& osteoporse)
• سائيدگي مفصل (Osteo arthritis)
• آتروفی (Aterophy)

بيمارهای ناشی از فشار

الف- اثرات مستقيم ناشي از فشار (كاهش فشار Barotrauma، ازدياد فشار Divers disease)

ب- اثرات غيرمستقيم ناشی از فشار (فشار زياد Caison decompression sickness، فشار كم Hypoxia)

بيماريهای ناشي ازتشعشعات (Radiation)

1- تشعشعات غيريونيزان (Non-ionising rays)

الف- نور مرئي (Visible light)

• خستگي  چشمي
• خيرگي چشمي
• نستاگموس

ب- مادون قرمز (Infrared ray)

• كاتاراكت شغلي
• آب مرواريد

ج- ماوراء بنفش (Ultraviolet)

• درماتيت
• سرطان پوست
• حساسيت به نور (Photosensivity)
• التهاب ملتحمه و قرنيه (Kratocongactivity)

2- تشعشعات راديواكتيو (Ionising ray)

• التهاب پوست (Dermatitis)
• سرطان (Cancer)
• عقيمي (Infertility)
• كم خوني (Anemia)
• كاتاراكت (Cataract)
• اختلالات گوارشي
• اختلالات عروقي

عوارض ناشي از گرما

• گرمازدگي (Heat stroke)
• كرامپهاي عضلاني گرمايي (Heat cramps)
• ضعف گرمايي ( Heat exhaustion)
• غش گرمايي (Suddenly fainting)
• عقيمي موقت (Temporary infertility)
• ناهنجاري مادرزادي (Congenital anomaly)

عوارض ناشي از سرما

• سرمازدگي مختصر همراه با احساس سوزش، قرمزي و گرمي عضو سرمازده Chilblain
• انجماد نسوج Forstbite
• اغماء Comma

ادامه مطلب را با دانلود فایل پیوستی مشاهده کنید:

حتما بخوانید:

⇐ فرصت های شغلی رشته بهداشت حرفه ای و ایمنی

⇐ مبانی بهداشت حرفه ای در صنعت PPT

⇐ بهداشت حرفه ای و پرسش و پاسخ های مربوطه