آسیب شناسی حوادث مربوط به زیرساخت های حوزه نفت و گاز و پتروشیمی

آسیب شناسی حوادث مربوط به زیرساخت های حوزه نفت و گاز و پتروشیمی

تهیه کننده: دکتر حمید هوشنگی

١- مقدمه:

با توجه به بررسی های انجام شده در مورد حوادثی که در صنعت نفت ایران رخ داده و موجب کشته و مجروح شدن تعداد زیادی از کارکنان آن شده است، دلیل بیش از ۹۰ درصد حوادث رخ داده کم توجهی به مسائل H.S.E ( ایمنی، بهداشت، محیط زیست) در واحدهای واگذار شده (خصوصی) اعلام شده و این در حالی است که مدیرکل HSE وزارت نفت خطای انسانی در شرکتهای پیمانکاری را دلیل اصلی ایجاد این حوادث میداند.

براساس مطالعاتی که در صنایع پالایش فرآورده های نفتی به عمل آمده و نتایج آن سالانه توسط موسسات و سازمان های معتبر جهانی منتشر می شود حکایت از آن دارند که نرخ حوادث مرگبار و نرخ مرگ و میر بر اساس نفر سال و نیز حوادث در این بخش از صنعت پایین است. نتایج مطالعات حاکی از این است که با آنکه نرخ مرگ و میر در این صنایع ناچیزتر از دیگر فعالیت های صنعتی و غیرصنعتی است، خسارات و صدمات مالی و صدماتی که به اعتبار شرکت ها به دنبال بروز حوادث در این صنایع و کارخانجات روی می دهند، بسیار بیشتر و مخرب تر از دیگر صنایع می باشند و عوارض آن حتی می توانند محیط های اجتماعی و زندگی عادی مردم را تحت تاثیر خود قرار دهد.

 ۲-مروری کوتاه بر چند حادثه در صنعت نفت

با نگاهی گذرا به حوادث رخ داده در صنعت نفت می توان دریافت که بسیاری از آنها ناشی از اشتباهات انسانی حادث شده است. به عنوان نمونه؛ تعدادی از حوادثی که در کشور برای این حوزه اتفاق افتاده است را بیان می کنیم.

تیر ۱۳۹۵:

بزرگترین و مهیب ترین حادثه در صنعت نفت ایران بدون شک مربوط به – انفجار و آتش سوزی در واحد پارازایلین و سپس یکی از مخازن ذخیره – سازی نفتای پتروشیمی بوعلی است. در این حادثه که تلفات انسانی به همراه نداشت برج و واحد تولید پارازایلین و یکی از مخازن ذخیره سازی نفتای پتروشیمی بوعلی تقریبا به طور کامل سوخت و علت آتش سوزی به دلیل موارد فنی و نشتی گاز در مخزن ۸۰۰۱ این واحد پتروشیمی اعلام شد.

تیر ۱۳۹۹

حادثه در واحد فرایندی CTA مجتمع پتروشیمی شهید تندگویان به وقوع پیوست که این حادثه تنها خسارت مالی و توقف چند روزه خط تولید را به همراه داشته که به دلیل ایجاد حریق در دکانتورهای واحد PTA فاز دو پتروشیمی شهید تندگویان به دلیل نشت Hot Oil اتفاق افتاد.

تیر ۱۳۹۹

کارگر روزمزد شرکت پتروکیمیای ماناتا در پی سقوط از ارتفاع، در حین انجام تعمیرات اساسی جان خود را از دست داد. در نهایت علت این بی احتیاطی و عدم رعایت موارد ایمنی اعلام شد.

مرداد ۱۳۹۵

در پی آتش سوزی در خط لوله اتیلن غرب که به دلیل بی احتیاطی پیمانکار شرکت ملی گاز، انفجار کوه و در نهایت پرتاب سنگ های بزرگ، منجر به آتش سوزی در این خط لوله اتیلن غرب شد، منجر به مصدوم ۱۸ نفرگردید.

تیر ۱۳۹۵

ترکیدگی و آتش سوزی خط لوله مایعات گازی NGL در منطقه نفتی مارون منجر به سوختگی و در نهایت کشته شدن یکی از کارکنان صنعت نفت شد. قدیمی بودن این خط لوله موجب حوادث پی در پی شده است.

مرداد ۱۳۹۵

از حوادث مهم دیگر اینکه یکی از مخازن مجتمع پتروشیمی بیستون واقع در ۱۵ کیلومتری شرق کرمانشاه و در کنار بزرگراه کربلا که الكيل بنزن خطی (LAB) والكيلات سنگین (HAB) تولید می کند، دچار حریق شد. شروع این حادثه از این جهت بوده که بخارات لايت اند LIGHT END زیر سقف مخزن جمع شده و در اثر جرقه ای منفجر شد.

مرداد ۱۳۹۵

آتش سوزی در خط لوله انتقال گاز ۴۲ اینچی گناوه منجر به کشته شدن دست کم یک نفر و سوختگی و مصدومیت شدید سه نفر دیگر شده است.

 ۳- واکاوی وقوع حوادث در صنعت نفت

اگرچه حوادث رخ داده در بسیاری از موارد تعبیر به اعمال تروریستی و مقاصد عامدانه می شود، اما بررسی حوادث روی داده در این بخش نشان می دهد چنین اتفاقاتی به ویژه در بخش نفت و گاز و پتروشیمی، حوادث دور از انتظاری نبوده و علل ایجاد این حوادث بزرگ نمایی شده است. به طوری که حادثه دردناک و تاسف بار انفجار در مجتمع پتروشیمی مارون تنها یک نمونه نسبتا کوچک از ده ها حادثه هم رده و گاه بزرگ تری است که تنها در ۱۰ ساله اخیر عمر صنعت نفت واقع شده است.

به عنوان مثال، بررسی آمارها و گزارش های مربوط به حوادث رخ داده در سال ۸۹ از لحاظ کمی و کیفی نشان می دهد تنها در این سال ۱۶ حادثه در بخش پتروشیمی روی داده است که منجر به از میان رفتن تعدادی از فعالان و متخصصان صنعت نفت و نیز زخمی و معلول شدن تعدادی دیگر شده است. این اتفاقات همچنین در سال های پیش از سال ۸۹ و همچنین پس از آن، تاکنون ادامه دارد مانند سقوط بالگرد بر یکی از سکوهای نفتی، انفجار و آتش سوزی عظیم گاز در سرخس و سقوط دکل نفتی در سکوهای نفتی خزر و… که منجر به کشته و زخمی شدن ده ها نفر از نیروی انسانی و وارد آمدن میلیون ها دلار ضرر و زیان مالی و تجهیزاتی شده است.

با توجه به مواردی که اشاره شد، ارزیابی ها نشان می دهند عمده دلیل ایجاد اینگونه حوادث در این صنعت مربوط به عدم رعایت اصول HSE و همچنین وجود اشکالات فنی در سامانه های مربوطه بوده است. همچنین عمده حوادث رخ داده در این صنعت در فصل تابستان در شرایط آب و هوایی گرم رخ می دهند که می تواند آسیب پذیری زیرساخت ها به گرمای زیاد نیز از علل حوادث رخ داده باشد.

برای روشن شدن موضوع نمودار زیر که حاصل بررسی آماری حوادث منجر به فوت در صنایع نفت، گاز و پتروشیمی را نشان می دهد، مورد بررسی قرار می گیرد.

همانگونه که در این نمودار مشاهده می شود مجموع حوادث منجر به فوت ناشی از آتش سوزی و انفجار و گاز گرفتگی، از ۲۵ درصد فراتر نمی رود، در حالیکه حوادث ناشی از سقوط از ارتفاع، خود به تنهایی بیش از ۳۰ درصد مرگ و میرها را به خود اختصاص داده و مجموع حوادث ناشی از سقوط از ارتفاع، برق گرفتگی و اصابت اجسام، بیش از ۶۰ درصد این آمار را تشکیل می دهند.

۴- ارائه راهکارها

بر خلاف ریسک های فرایندی، شناسایی ریسک فعالیت هایی نظیر کار در ارتفاع، کارهای برقی، جابجایی و بلند کردن بار و … عمدتا آسانتر می باشند و روش های مدیریت اینگونه ریسک ها نیز اغلب شناخته شده تر و در قالب دستورالعمل های استاندارد قابل دسترسی می باشند. اجرایی نمودن روش های مدیریت ریسک های اخیر نیز، اغلب ساده تر و قابل فهم تر و کم هزینه تر خواهند بود. به عنوان مثال در مورد هر سه عنوان حوادث ناشی از سقوط از ارتفاع، برق گرفتگی و اصابت اجسام، روش های عمومی و ساده ای نظیر تدارک آموزشهای ایمنی شغلی برای کارکنان ونیز ارتقاء کیفی و کمی سطح سرپرستی و نظارت در امور ایمنی، بسیار می توانند مؤثر و کارا واقع شوند. همچنین پرداختن جدی به مقوله فرهنگ ایمنی و راهکارهای ارتقاء آن در سازمانهای ایران بسیار ضروری به نظر می رسد.

در سیستم های پیچیده و عظیمی چون صنعت نفت با موقعیت حساس و کلیدی آن، اغلب اولین اشتباه ممکن است آخرین اشتباه باشد و بروز یک حادثه کوچک ممکن است به فاجعه ای بزرگ از منظر انسانی و اقتصادی منجر شود. در ادامه به ارائه چند راهکار در جهت کاهش ریسک و جلوگیری از وقوع حوادث در صنعت نفت-گاز و پتروشیمی ارائه می گردد.

ادامه مطالب زیر را با دانلود فایل پیوستی مشاهده کنید.

• لزوم بکارگیری مدیر کارآمد
• لزوم استقرار سیستم مدیریت HSE
• ضرورت اجرای نقش حاکمیتی دولت و سازمان پدافند غیرعامل در مقوله های ایمنی و امنیت
• لزوم پیگیری رگولاتوری قوانین
• لزوم مدیریت ریسک

حتما بخوانید:

⇐ بررسی بحران های ناشی از حوادث خطوط انتقال و توزیع گاز طبیعی در ایران

⇐ آنالیز پیامد حوادث فرایندی در پالایشگاه ها

⇐ حوادث مهم صنعتی شرکت ملی گاز