کارایی نوبت کاران و پیامدهای ایمنی نوبت کاری
کارایی نوبت کاران و پیامدهای ایمنی نوبت کاری
کارایی نوبت کاران و پیامدهای ایمنی نوبت کاری
پیامدهای ایمنی و کارایی نوبت کاران
مسلماً شب کاری و خواب ناکافی موجب کاهش عملکرد و هوشیاری می شود و در نتیجه عملکرد و ایمنی فرد در اثر نوبت کاری مختل می گردد. در این فصل سعی بر آن شده تا مسائل مربوط به کاهش عملکرد ایمنی که بسیار پیچیده هستند از یکدیگر جدا شده و از نظر مشکلات ناشی از کمبود خواب و دستگاه سیرکادین مورد بررسی قرار گیرند.
ایمنی نوبت کاران: اگر تعداد حوادثی که در نوبت های مختلف اتفاق می افتد به صورت درصدی از تعداد نیروی انسانی حاضر در محیط کار بیان می شود، مشخص می گردد که نوبت شب دارای بیشترین میزان حادثه است.این نکته که مشخص می سازد که آنچه در درجه اول عامل خطر در محیط کار است وجود فرد نوبت کار تطابق نیافته است و در این مورد محیط پیرامون فرد در درجه دوم اهمیت است.
نوبت کاران تطابق نیافته می توانند به طرق مختلف عامل خطر برای خود و سایرین باشند. اولین عامل، خواب آلودگی حین کار است. خواب آلودگی هنگام کار ممکن است باعث بی توجهی به علائم هشدار دهنده و یا بروز واکنش نامناسب در برابر هشدار دریافت شده گردد. البته تمام نوبت کاران خطرناک خواب آلود نیستند. بلکه به دلیل تغییراتی که در رفتار و خلق و خوی افراد بروز می کند می تواند موجب بوجود آمدن رویکردی مهاجم و محرک به سمت کار با ماشین آلات خطرناک گشته و باعث فراموش کردن توجه به ایمنی خود و دیگران شود.
عامل دیگری که می تواند باعث شود تا فرد نوبت کار به عنوان عامل بالقوه ی خطر مطرح گردد کاهش عملکرد شغلی اوست. هر چند ممکن است افراد خواب آلود نباشند اما احتمال دارد که از کاهش کارایی رنج ببرند.
در کار شبانه به علت کاهش چرخه های سیرکادین داخلی، کاهش سطح هوشیاری و کارایی وجود دارد. در حالت عادی چرخه سیرکادین با سیکل های خواب و بیداری هماهنگ می باشد و هوشیاری در شب کمتر است. در شیفت کاری کاهش سطح هوشیاری بعلت نقصان خواب و ناهماهنگ بودن ریتم سیرکادین روی می دهد.
میزان حوادث ناشی از کار ممکن است تحت تأثیر متغیرهایی مانند آموزش کارگران، سرعت تولید، دفعات نظارت بر کار، نوع کار، سرویس نگهداری و تجهیزات و وضعیت های محیطی ازقبیل سر و صدا، گرما و … قرار بگیرد البته نوع برنامه ریزی، مدت نوبت کاری و نوع چرخش آن نیز باید در نظر گرفته شود. از طرفی در کار شبانه فعالیت کمتر است، بنابراین میزان حوادث صنعتی ضرورتاً طی شیفت شب بیشتر نمی باشد، علیرغم پایین بودن فعالیت کارخانه، میزان حوادث در ساعت 4 – 2 صبح بیشتر است.
یکنواختی کار نیز تأثیر منفی بر اجرای کار دارد و باعث خمودگی و خواب آلودگی بخصوص در کارگرانی که از خواب محرومند می شود. خستگی و خواب آلودگی کارگر در برخی از صنایع مانند مراکز انرژی هسته ای و کارخانجات سازنده ی مواد شیمیایی اهمیت خاصی دارد و در صورت بروز حادثه می تواند زندگی هزاران انسان را تحت تأثیر قرار دهد.
تحقیقات نشان می دهد که در پزشکان در اثر شیفت کاری طولانی و کم خوابی مزمن احتمال طولانی بیش از 5 نوبت در ماه، احتمال خطاها هفت برابر بیش از ماه های بدون نوبت کاری طولانی مدت است. بررسی ها نشان می دهد، حتی یک نوبت کاری 24 ساعته در ماه، احتمال بروز خطاهای مهم پزشکی ناشی از خستگی را سه برابر کند.
حوادث ناشی از خستگی و خواب آلودگی نوبت کاران تنها در محیط کار خلاصه نمی شود بلکه ممکن است در مسیر رفت و آمد بین خانه و محل کار نیز حوادث رانندگی رخ دهد و جان چند تن را بگیرد. براساس مطالعات حوادث رانندگی دومین علل مرگ و میر در کشور ماست و اکثر این حوادث در نیمه های شب و زمانی که خواب بر فرد تسلط می یابد، بروز می کند.
نوبت کاری
راندمان کار و نوبت کاری: با توجه به این که ایمنی و عملکرد شغلی به طور پیچیده ای با هم در ارتباط اند، اما ممکن است عملکرد و بازده کار به طور مستقل بدون کاهش سطح ایمنی و یا بروز و عوامل مخاطره آمیز، تنزل نماید.
پیچیدگی عملکرد در نوبت کاری ناشی از عواملی چون: نوع وظیفه و نیازهای آن، دقت و زمان کار، محرومیت از خواب، عوارض نامطلوب بهداشتی، روانی و اجتماعی، مسائل انگیزشی و تفاوت های فردی می شود که عملکرد فرد هنگام نوبت کاری حاصل تأثیر این عوامل است که بعضی از آن ها اثر مستقیم داشته و برخی دیگر اثر خود را از طریق تأثیری که بر روی فرایند تطابق دارند، آشکار می سازند.
سه عامل اصلی این مجموعه عبارتند از: نوع وظیفه و نیازهای آن (مانند نیروی بدنی و فکری، سطح هوشیاری لازم در کار و …)، نظام نوبت کاری (ثابت، چرخشی و …)، تفاوت های فردی (مانند شخصیت نوبت کار، سن و …). این عوامل به نوبه خود بر روی فرایند تطبیق در عملکرد (تغییرات دوره ای سیرکادین عملکرد)، حالت فعالیت (تغییرات سیرکادین در هوشیاری، خلق و خو و …) و اعمال فیزیولوژیک (خواب و تغییرات دوره ای سیرکادین و …) تأثیر می گذارند. تعامل تطبیق های حاصل به طور مستقیم بر عملکرد فرد نوبت کار اثر می گذارد. بنابراین می توان چنین برداشت کرد که عملکرد شغلی در نوبت شب به علت تسلط بر فرد و سستی او کاهش می یابد. البته در بعضی کارها و وظایف محرومیت از خواب، سطح سلامتی و انگیزش فرد نیز گاهی پر اهمیت تراز تأثیرات سیرکادینی هستند. شرایطی در محیط کار وجود دارند و نظیر میزان روشنایی محیط، سطح نظارت و کنترل، روحیه گروهی و عوامل مخدوش کننده ی تمرکز نیز می توانند بر عملکرد فرد در نوبت های مختل تأثیرگذار باشند.
در نوبت شب نه تنها محیط کار بلکه ماهیت کار نیز ممکن است متفاوت باشد. در بسیاری از موارد بخش های خاصی از کار منحصراً در نوبت شب انجام می گیرند که یا به علت نوع فرایند و یا برای آسانی کار نوبت کاران در نوبت شب می باشد.
نمونه ای از مطالعات گروهی که در زمینه دستگاه سیرکادین انجام گرفته مطالعه ای است که توسط وجتزاک – جاروسزا و همکاران در سال 1978 صورت گرفت. در این مطالعه طی سه آزمونی که بر روی عملکرد شغلی کارگران نوبت کار در نوبت های چرخشی بامداد، یعد از ظهر و شب انجام شد، مهارت در کاردستی، عملکرد در کارهای ساده و پیچیده اندازه گیری شد. این آزمون ها از نظر زمان پیش از آغاز نوبت کاری و 4 و 8 ساعت پس از آن صورت گرفت. در هر سه آزمون نوبت شب از پایین ترین عملکرد برخوردار بود. در این مطاله مشخص شد در هر سه نوبت سطح عملکرد به گونه ای دچار تنزل می شود که میزان کاهش آن کاملاً از اثرات سیرکادین پیروی می کند.
در سال 1960 پژوهشگران رابطه ای مثبت را بین کارایی و درجه حرارت بدن یافتند. علاوه بر این مشخص شد که در ساعاتی از روز کارایی فرد افزایش می یابد که به دلیل بالا رفتن ظرفیت هوازی وی در این زمان می باشد. به همین دلیل اکثر مسابقات ورزشی در ساعات 5 تا 6 بعد از ظهر انجام می گیرد زیرا در این زمان فرد از حداکثر کارایی خود استفاده می کند.
اعمالی که به حافظه نزدیک نیاز دارند در بهترین حالت در هنگام صبح انجام می شوند. البته ریتم کارایی حافظه فوری با حافظه دور متفاوت است. همچنین بار شناختی (Cognitive Load) نیز روی میزان کارایی اثر دارد با افزایش حافظه ی لازم برای انجام کار بیشترین کارایی در اوایل صبح می باشد.
در مطالعه ای که توسط پتاس و همکاران در سال 1981 با عنوان خواب – کار انجام شد آزمون هایی را پیش از وقت خواب، در وقت خواب و هنگامن برخاستن از خواب بر روی نوبت کاران در آزمایشگاه بعمل آوردند. در این مطالعه از افراد شب کار، روز کار و نوبت کار با نظام چرخشی آهسته که همگی هنگام مطالعه روز کار یا عصر کار بودند استفاده شد که باز هم شب کاران از پایین ترین سطح عملکرد برخوردار بودند.
البته سطح نظارت نیز می تواند بر کار کردن یا عدم کار کردن فرد نوبت کار تأثیر گذارد، بعضی از نوبت کاران از آزادی که در غیاب مدیریت روز کار بدست می آورند سوء استفاده می کنند و در سر کار می خوابند و یا از راه های مختلف از کار کردن خودداری می کنند. در چنین شرایطی بدون شک تولید آسیب می بیند. اما بعضی از نوبت کاران ممکن است در نبود مدیریت و سرپرست انگیزه پیدا کرده و بهتر کار کنند.
جلوگیری از سوانح کاری:
شیفت کاری shift work
بررسی ها نشان می دهد که بیشتر حوادث در زمانی رخ داده است که ریتم های عواملی انسانی در نقطه بحرانی بوده اند. با توجه به این تحقیقات تصمیم گرفته شد تا اولاً کارگران را در این روزها از کار معاف نمایند و ثانیاً در مورد انجام کارهای خطرناک که مستلزم دقت بیشتری است کارمندانی استخدام شوند که بهترین مراحل دوران سه گانه ریتم زندگی خود را طی می کنند.
مسابقات ورزشی، امتحانات و امر مربوط به عقد قراردادها:
اگر یک ورزشکار یا مدیر از روزهای بحرانی خود آگاه باشد می تواند برنامه تمرینات و یا کارهای خود را بنحوی تنظیم کند که ضریب خطا به حداقل رسانده شود. مدیران می توانند در این قبیل روزها با امور مهمی مانند امضاء قراردادهای مهم به نحو آگاهانه تری روبرو شوند و سعی کنند احتمال بروز حوادث ناگوار را تقلیل دهند.
بهره وری در محیط های کاری و تولیدی:
اگر زیست آهنگ اشخاص را بدانیم می توانیم بخصوص برای گزینش بهتر افراد برای نوبت کاری به طرز علمی تر و مطمئن تری اقدام کرد. فلسفه اصلی الگوی مناسب کاری آن است که نوسان سازهای متعدد بدن انسان (که ساعت درونی ما را تشکیل می دهند) تا حد امکان انطباق خود را با شرایط حفظ نمایند.
در کنار آن می توان با استفاده از جدول بیوریتمی کارمندان، برنامه کاری بنحوی تنظیم شود که در روزهای بحرانی خطرناک به ایشان مرخصی اجباری داده شود و به جایشان از کسانی که در آن روزها سیکل مثبت دارند استفاده کنیم. به این ترتیب یکی از مهمترین وظایف امور اداری تهیه سیکل های بیوریتمی کارکنان و ارجاع مسئولیت ها بر آن اساس به اشخاص خواهد بود.
اثر بر جامعه:
به عنوان نتیجه گیری می توان اذعان داشت که ایمنی و سلامت نوبت کاران علاوه بر تأثیراتی که در خانواده و اجتماع و پیرامون وی دارد بلکه جامعه نیز در معرض خطرات ناشی از آن قرار می گیرد. از یک سو حوادثی که در صنایع رخ می دهد و یا فجایعی که می توانند زندگی هزاران انسان را تحت تأثیر قرار دهند و از سوی دیگر حوادث وسایل نقلیه در مسیر محل کار و یا آسیب و جراحات کم اهمیت (که البته مجموع خسارات آن به اندازه ی حوادث بزرگ و فجایع هستند) تأثیر بسزایی در سلامت جامعه دارد که در هر دو حالت اغلب عامل اصلی اشتباهات نوبت کاران بوده است.
بنابراین انتظار می رود با برنامه ریزی درست و اقدامات صحیح جامعه را از آسیب های نوبت کاری حفظ کنند.
حتما بخوانید:
⇐ نوبت کاری و تاثیر آن بر ایمنی و تندرستی کارکنان
⇐ مشکلات و اثر نوبت کاری بر عملکرد و بهره وری
آخرین دیدگاه‌ها