فرماندهی حریق در حوادث شیمیایی
فرماندهی حریق در حوادث شیمیایی
فرماندهی حریق در حوادث شیمیایی
حوادث شیمیایی به رویدادهایی گفته می شود که در اثر نشت انفجار یا انتشار مواد شیمیایی خطرناک رخ داده و می توانند تهدیدی جدی برای سلامت انسان محیط زیست و زیرساخت ها باشند. این حوادث که می توانند در کارخانه های صنعتی آزمایشگاه ها، وسایل حمل و نقل مواد شیمیایی یا حتی در محیط های شهری و مسکونی رخ دهند اغلب بشدت خطرناک غیرقابل پیش بینی و مرگبار هستند. لذا فرماندهی موفق در این حوادث نیازمند دانش تخصصی تجهیزات حرفه ای و هماهنگی بالا بین تیم های مختلف است.
این مقاله بصورت خلاصه و تیتروار، به این موضوع مهم و حیاتی برای آتش نشانان شهری و صنعتی پرداخته و مروری دارد بر بزرگترین حادثه شیمیایی اخیر که در بندر بیروت به وقوع پیوست.
مراحل کلیدی فرماندهی در حوادث شیمیایی:
۱. ارزیابی اولیه و جمع آوری اطلاعات
شناسایی نوع ماده شیمیایی استفاده از برچسب های شناسایی (NFPA 704 ،MSDS ،GHS) بررسی وضعیت فیزیکی ماده (مایع، گاز، جامد، دودزا، منفجره) و بررسی نقطه اشتعال پایداری قابلیت واکنش پذیری و سمی بودن بررسی تأثیرات محیطی و انسانی مسیرهای انتشار گاز یا نشت مایع، تأثیرات روی سلامتی نیروهای امدادی شهروندان حیوانات و محیط زیست تعیین نیاز به تخلیه فوری یا قرنطینه منطقه. شرایط آب و هوایی جهت و سرعت باد، دما و رطوبت که بر گسترش آلودگی و گازهای سمی تأثیر دارند و همچنین استفاده از مدل های شبیه سازی پراکندگی مواد خطرناک
۲. تعیین محدوده های عملیاتی و کنترل ورود و خروج
ایجاد سه ناحیه کنترل منطقه قرمز Hot one آلوده ترین منطقه که ورود به آن فقط برای افراد مجهز و آموزش دیده مجاز است.
- منطقه زرد (Warm Zone): منطقه حائل برای پاکسازی و رفع آلودگی نیروها قبل از خروج از منطقه خطر
- منطقه سبز (Cold Zone): منطقه امن که در آن فرماندهی و هماهنگی نیروها انجام می شود.
- کنترل ورود و خروج افراد: ممنوعیت ورود افراد غیرضروری و استفاده از تجهیزات پایش محیطی و حسگرهای گاز
۳. فرماندهی و هماهنگی تیم های عملیاتی
ایجاد سیستم فرماندهی حادثه (ICS – Incident Command System)
- الف: فرمانده صحنه حادثه (IC) نقش اصلی را در تصمیم گیری و هدایت تیم ها دارد.
- ب: تشکیل تیم های عملیاتی شامل تیم های اطفای حریق و کنترل ،نشت تیم های حفاظت فردی و ایمنی تیم های اورژانس و پزشکی برای مسمومیت های شیمیایی و تیم های زیست محیطی و کنترل آلودگی
- ج: استفاده از نقشه عملیاتی و ارتباطات رادیویی شفاف برای هماهنگی نیروها
۴. استراتژی های اطفای حریق در مواد شیمیایی
– انتخاب روش صحیح مقابله بسته به نوع ماده شیمیایی:
- آب: مناسب برای سوخت های جامد اما برای مواد شیمیایی واکنش پذیر خطرناک است.
- فوم: مناسب برای کنترل نشت مواد هیدروکربنی و جلوگیری از بخارات سمی.
- پودر خشک و CO2: مناسب برای خاموش کردن فلزات قابل اشتعال و گازهای آتش گیر
– ایجاد دیواره های سد کننده برای جلوگیری از گسترش آلودگی
۵. حفظ ایمنی نیروهای عملیاتی
- استفاده از تجهیزات حفاظت فردی (PPE): لباس های سطح A، B ،C ،D بسته به نوع خطر و ماسک های تنفسی SCBA برای جلوگیری از استنشاق گازهای سمی
- پایش و نظارت مستمر: استفاده از حسگرهای گازسنج برای تشخیص نشتی مواد سمی و برنامه ریزی مدت زمان حضور نیروها در منطقه قرمز
۶. رفع آلودگی و کنترل پیامدهای زیست محیطی
- ایجاد ایستگاه پاکسازی برای نیروهای عملیاتی
- جمع آوری و دفع ایمن مواد آلوده
- بررسی تاثیر آلودگی بر خاک آب و هوای منطقه و برنامه ریزی برای بازیابی محیط زیست
نمونه واقعی حادثه شیمیایی
انفجار مواد شیمیایی در بیروت (۲۰۲۰)
یکی از مرگبارترین و فاجعه بارترین حوادث شیمیایی اخیر انفجار مهیب بندر بیروت در ۴ آگوست ۲۰۲۰ بود که به دلیل نگهداری نامناسب نیترات آمونیوم رخ داد. این حادثه نمونه ای از یک بحران شیمیایی با پیامدهای گسترده انسانی زیست محیطی و اقتصادی است.
جزئیات حادثه:
- مکان: بندر بیروت لبنان :تاریخ: ۴ آگوست ۲۰۲۰
- ماده خطرناک: ۲۷۵۰ تن نیترات آمونیوم (NH4)
- شدت انفجار: برابر با ۱۵۰۰ تن TNT (یک پنجم بمب هیروشیما)
- تلفات: بیش از ۲۲۰ کشته، ۷۰۰۰ زخمی، ۳۰۰ هزار بی خانمان
- خسارت: بیش از ۱۵ میلیارد دلار
مراحل واکنش و فرماندهی عملیات اطفای حریق
۱. شروع حادثه: حریق اولیه در انبار ۱۲
- ابتدا دود سفیدی از یک انبار در بندر مشاهده شد.
- آتش نشانان محلی به محل اعزام شدند، اما از وجود نیترات آمونیوم بی اطلاع بودند.
- گزارش اولیه: آتش سوزی ناشی از جرقه در مواد قابل اشتعال (شاید مواد آتش بازی) بود
۲- تشدید بحران انفجار دوم و گسترش شعاع تخریب
- چند دقیقه بعد انفجار دوم و اصلی رخ داد و شوک ناشی از آن تا کیلومترها احساس شد.
- موج انفجار ساختمان ها را نابود و شیشه ها را در فاصله ۱۰ کیلومتری شکست
- برخی نیروهای امدادی که برای خاموش کردن آتش اعزام شده بودند جان خود را از دست دادند.
۳- فرماندهی بحران و عملیات امداد و نجات
- پس از انفجار تیم های اورژانس و آتش نشانی فوراً وارد شدند.
- بیمارستانها بدلیل تعداد بسیار بالای مصدومان، ظرفیت شان بلافاصله پر شد.
- ارتش لبنان و سازمانهای بین المللی وارد عملیات امدادرسانی شدند.
- کمک های بین المللی از فرانسه، ترکیه، قطر، ایران و سایر کشورها ارسال شد.
اشتباهات و درس های مهم از این حادثه
- نگهداری غیراصولی مواد شیمیایی: ۲۷۵۰ تن نیترات آمونیوم ماده ای که در کودهای شیمیایی و مواد منفجره کاربرد دارد. بیش از ۶ سال بدون ایمنی مناسب در بندر نگهداری شده بود!
- عدم آگاهی آتش نشانان از ماهیت مواد شیمیایی: اگر نیروهای اطفای حریق از خطر نیترات آمونیوم آگاه بودند شاید روش خاموش کردن آتش را تغییر می دادند یا عملیات را با احتیاط بیشتری انجام میدادند.
- عدم وجود سیستم های پیشگیری از حریق و پایش ایمنی: حسگرهای گاز و سیستم اطفای حریق خودکار می توانست از این فاجعه جلوگیری کند.
- بی توجهی به گزارش های هشدار: مقامات بندر بیروت بارها درباره خطرات این مواد هشدار داده بودند اما هیچ اقدام مؤثری برای جابجایی یا نابودی ایمن آنها انجام نشد.
درس هایی برای فرماندهی حریق در حوادث شیمیایی
- شناسایی سریع مواد شیمیایی خطرناک در محل حادثه
- استفاده از تجهیزات تخصصی اطفای حریق و لباسهای محافظتی
- تعیین محدوده قرمز و تخلیه نیروهای غیر ضروری
- همکاری بین المللی برای مقابله با فجایع بزرگ شیمیایی
- الزام صنایع به رعایت استانداردهای ایمنی در انبارداری مواد خطرناک
نتیجه گیری:
انفجار بیروت یکی از فاجعه بارترین حوادث شیمیایی قرن اخیر بود که نشان داد مدیریت نادرست مواد خطرناک و نبود آمادگی کافی می تواند به یک فاجعه انسانی تبدیل شود. فرماندهی حریق در چنین حوادثی نیازمند دانش دقیق تجهیزات ویژه و هماهنگی عالی بین نیروهای امدادی است.
حتما بخوانید:
⇐ فرماندهی حریق در ساختمان های بلند
دیدگاهتان را بنویسید
می خواهید در گفت و گو شرکت کنید؟خیالتان راحت باشد :)